HAC ve KURBAN - TDV İslâm Ansiklopedisi
HAC ve KURBAN
Allah’ın rızasına niyet ederek Kâbe’yi ve kutsal kabul edilen mekânları ziyaret etme anlamına gelen hac ibadeti ile Cenâb-ı Hakk’a yakınlaşmayı ifade eden ve Hz. İbrâhim ile oğlu İsmâil’in teslimiyetini hatırlatan kurban ibadetini dosya konusu olarak seçtik.
HAC İBADETİ VE MEKÂNLARI
Hac Arafat’ta ve Müzdelife’de vakfe, Mina’da şeytan taşlama ve kurban kesme, Kâbe’yi tavaf etme, Safâ ve Merve tepeleri arasında sa‘y gibi tarihî ve sembolik anlamları olan ve Mekke civarındaki farklı mekânlarda icra edilen birden fazla ibadeti (menâsik) bünyesinde barındırır. Ayrıca ihram, telbiye, zikir, namaz, sadaka, sabır ve hac sırasında uyulması gereken yasaklara riayet gibi müminlere ruhî derinlik ve disiplin kazandıran pek çok ibadet ve davranışın belirli bir süre boyunca yoğunlaştırılmış olarak yerine getirilmesiyle hac ibadeti tamamlanır.
Aşağıda hac ibadeti ve mekânları konusunda TDV İslâm Ansiklopedisi'nde yer alan diğer madde adlarının ve takdim cümlelerinin alfabetik bir listesini görebilirsiniz.
ÂFÂKÎآفاقي
İslâm düşüncesi ve fıkıh alanlarında farklı anlamlarda kullanılan bir terim.
ÂİRعائر
Medine’nin güneyinde yer alan ve Medine hareminin sınırlarından birini teşkil eden dağ.
ALTIN OLUK
Kâbe damına konulan ve Arapça’da mîzâbü’r-rahme, Farsça’da mîzâb-ı rahmet denilen oluk.
BEDELالبدل
Bazı ibadet ve borçlarda aslî şekliyle ifanın mümkün olmaması durumunda onun yerini alan ifa şekli.
BEDENEالبدنة
Hac ve umre yapan kimselerin kestikleri deve ve sığır cinsinden kurbanlar için kullanılan bir terim.
CEBELİRAHMEجبل الرحمة
Arafat vadisinde bulunan, eteğinde Hz. Peygamber’in vakfe yaptığı küçük dağ.
Cİ‘RÂNEالجعرانة
Huneyn Gazvesi’nde elde edilen ganimetlerin dağıtıldığı yer.
CUHFEالجحفة
Hac veya umre maksadıyla Mısır ve Suriye tarafından Mekke’ye gelenlerin ihrama girdikleri mîkāt yeri.
DEMالدم
Hac ve umre yapan kimselerin kestikleri koyun ve keçi cinsinden kurbanlar için kullanılan bir terim.
EBTAHالأبطح
Mekke ile Mina arasında bir yer.
FİDYEالفدية
Esaretten kurtulmak için veya yerine getirilmeyen yahut kusurlu olarak eda edilen bazı ibadetlerin telâfisi amacıyla ödenen bedel.
HAC SÛRESİسورة الحجّ
Kur’ân-ı Kerîm’in yirmi ikinci sûresi.
HAREMالحرم
Mekke ve Medine şehirleriyle çevrelerindeki belirli bölgeler için kullanılan terim.
HAREMEYNالحرمين
Mekke ve Medine şehirlerini birlikte ifade eden tabir.
HEDYالهدي
Hac ve umre yapan kimselerin Harem sınırları içinde kestikleri kurban.
HERVELEالهرولة
Hac ve umrede Safâ ile Merve arasında sa‘y yaparken belli bir mesafenin süratli ve canlı bir yürüyüşle geçilmesini ifade eden terim.
HİCAZالحجاز
Arabistan yarımadasında Kızıldeniz’in doğu sahili boyunca uzanan ve Haremeyn ile mîkāt yerlerini içine alan coğrafî bölge.
HİCRالحجر
Kâbe ile hatîm denilen yarım daire şeklindeki duvar arasında kalan ve altın oluğun altına rastlayan yer.
HİLالحلّ
Mekke ve Medine haremlerinin dışında kalan bölge için kullanılan fıkıh terimi.
HİRAجبل حراء
Hz. Muhammed’e ilk vahyin geldiği mağaranın bulunduğu dağ.
IZTIB‘الاضطباع
İhramlı iken sağ omuzun açık bırakılması anlamında bir fıkıh terimi.
İFRADحجّ الإفراد
Umre yapmaksızın sadece hac ibadetini ifa etme, umresiz hac anlamında fıkıh terimi.
İHRAMالإحرام
Hac veya umre yapan kimseye normal durumlarda helâl olan bazı davranışların haram kılınması anlamında fıkıh terimi.
İHSÂRالإحصار
Hac veya umre için ihrama girdikten sonra bunların tamamlanmasını engelleyen bir durumun ortaya çıkması anlamında fıkıh terimi.
İSTİLÂMالاستلام
Tavafta Hacerülesved’in hizasına gelindiğinde elle dokunma, öpme ya da elleri havaya kaldırıp tekbir getirerek onu uzaktan selâmlama anlamında bir fıkıh terimi.
KIRÂNالقران
Aynı ihramla hem umrenin hem haccın ifa edildiği hac türü.
KUZAHقزح
Müzdelife’de vakfe yapılması müstehap olan bir tepe.
MEKKEمكّة
Kâbe’nin bulunduğu ve hac ile umre ibadetinin ifa edildiği kutsal şehir.
MENÂSİKالمناسك
Hac ve umre sırasında yerine getirilen belirli davranışlar anlamında fıkıh terimi.
MESCİD-i HAYFمسجد الخيف
Mina’da Hz. Peygamber’in Vedâ haccında çadır kurduğu ve cemaatle namaz kıldığı yerde yapılan mescid.
MEŞ‘AR-i HARÂMالمشعر الحرام
Hac menâsikinin ifa edildiği yerlerden biri.
MÎKĀTالميقات
İhrama girilecek zaman ve yer anlamında fıkıh terimi.
MÜLTEZEMالملتزم
Hacerülesved ile Kâbe kapısı arasında, dua etmenin makbul olduğu yer.
MÜSTECÂRالمستجار
Rüknülyemânî ile Kâbe’nin güneybatı duvarındaki kapalı kapı arasında kalan yer.
NİYÂBETالنيابة
Başkası adına ve/veya hesabına iş görmek, başkasının yerine bazı dinî vecîbeleri yerine getirmek anlamında fıkıh terimi.
REMELالرمل
Ardından sa‘y yapılan tavafların ilk üç şavtında yapılması sünnet olan hızlıca ve çalımlı yürüyüş.
SA‘Yالسعي
Hac ve umre ibadetlerinde Safâ ile Merve tepeleri arasında yedi defa gidip gelmeyi ifade eden fıkıh terimi.
SEVR MAĞARASIغار ثور
Hz. Peygamber’in hicret esnasında üç gece gizlendiği, Kur’ân-ı Kerîm’de zikri geçen mağara.
ŞAVTالشوط
Hacerülesved’den başlayıp yine aynı yere gelinceye kadar Kâbe’nin etrafını bir defa dolaşma ve Safâ tepesiyle Merve tepesi arasında gidiş gelişten her biri anlamında fıkıh terimi.
ŞEYTAN TAŞLAMA
TAHSÎBالتحصيب
Hacda Mina’dan Mekke’ye dönerken Ebtah (Muhassab) mevkiinde konaklama anlamında bir fıkıh terimi.
TELBİYEالتلبية
İhrama girenlerin lebbeyk şeklinde başlayan zikir cümlelerini söylemesi.
TEMETTU‘التمتّع
Bir hac mevsiminde umre ve hac ibadetlerini her biri için ayrı ayrı ihrama girerek yerine getirme.
TEN‘ÎMالتنعيم
Mekke’nin kuzeybatısında Kâbe’ye en yakın Harem sınırı.
TERVİYEالتروية
Haccın rükünlerinden Arafat vakfesine çıkışın başlangıç vakti olan zilhicce ayının sekizinci günü.
UMREالعمرة
İhramlı olarak Kâbe’yi tavaf edip Safâ ile Merve arasında sa‘y yapmak suretiyle eda edilen ibadet.
URENEالعرنة
Arafat ile Harem bölgesi arasında sınır teşkil eden, Arafat dışında kaldığı için vakfe yapmanın câiz olmadığı, Harem’den sayılıp sayılmadığı konusunda ihtilâf bulunan vadi.
ZÜLHULEYFEذو الحليفة
Hac veya umre maksadıyla Medine’den Mekke’ye gidenlerin ihrama girdikleri mîkāt yeri.
DEVAMINI GÖSTER
HAC TARİHİ
Haccın Hz. Âdem’e kadar uzanan bir geçmişi vardır. Hz. Şît’in peygamberliği sırasında onardığı Kâbe, Nuh tûfanının ardından uzunca bir süre kumlar altında kalmış ve nihayet Hz. İbrâhim ile oğlu İsmâil tarafından eski temelleri bulunarak yeniden inşa edilmiştir. Hz. İbrâhim hac ibadetinin unsurlarını (menâsik) tespit ederek Kâbe’nin her yıl ziyaret edilmesini sağlamış ve oğlu İsmâil’i orada bırakıp Filistin’e dönmüştür; o tarihten sonra gelen peygamberler ve onların ümmetleri de Kâbe’yi ziyaret etmişlerdir. Hz. Muhammed’e (s.a.v.) inen hac ile ilgili âyetler ve onun Veda haccındaki uygulamaları hac ibadetine son şeklini vermiştir.
Aşağıda hac tarihi konusunda TDV İslâm Ansiklopedisi'nde yer alan diğer madde adlarının ve takdim cümlelerinin alfabetik bir listesini görebilirsiniz.
AKKÂMعكّام
Surre alayında görevli kişilere verilen unvan.
CİDDEجدّة
Suudi Arabistan’ın Kızıldeniz kıyısında önemli bir liman şehri.
HUMSالحمس
Câhiliye devrinde dinî-iktisadî imtiyazlara sahip olan Kureyş ve müttefikleri hakkında kullanılan bir tabir.
İBRÂHİM RİFAT PAŞA
Mısır emîr-i haclarından, Mirʾâtü’l-Ḥaremeyn müellifi.
İCÂZEالإجازة
İslâm’dan önce hac esnasında hacıların Arafat, Müzdelife ve Mina’dan belli bir düzene göre ayrılmalarını sağlamak için ihdas edilen, bazan ifâza ile aynı anlamda kullanılan bir görev ve yetki.
İFÂZAالإفاضة
Hac esnasında hacıların Arafat, Müzdelife ve Mina’dan ayrılışını ve bunu düzenleme işini ifade eden terim.
LÂTلات
İslâm öncesi Arap toplumundaki putlardan biri.
MAHMİLمحمل
Mekke-Medine’ye surre adıyla gönderilen para ve hediyelerin konulduğu, develere yüklenen bir çeşit vasıta.
MENÂTالمناة
İslâm öncesi Arap toplumundaki putlardan biri.
Mİ‘CENالمعجن
Eskiden Kâbe kapısı ile Rüknülırâkī arasında bulunan çukur.
MİR’ÂTÜ’l-HAREMEYNمرآة الحرمين
Eyüp Sabri Paşa’nın (ö. 1890) Arap yarımadasına, özellikle Mekke ve Medine’nin kuruluşuna ve tarihlerine dair eseri.
MUTAVVİFالمطوّف
Hac rehberi, delil.
RİFÂDEالرفادة
Hac döneminde hacılara yemek dağıtma görevi.
SİKĀYEالسقاية
Mekke’de zemzemle ve su işleriyle ilgili görev.
TÂİFالطائف
Suudi Arabistan’da bir şehir.
UKÂZعكاظ
Câhiliye döneminin en meşhur panayırı.
UMRETÜ’l-KAZÂعمرة القضاء
Hz. Peygamber’in Hudeybiye Antlaşması’ndan sonraki yıl ashabı ile birlikte yaptığı umre (7/629).
VEDÂ HACCIحجّة الوداع
Hz. Peygamber’in vefatından üç ay önce eda ettiği ilk ve son haccı (10/632).
ZEMZEMزمزم
Kâbe yakınındaki kuyudan çıkan, müslümanların büyük değer verdiği su.
ZÜLMECÂZذو المجاز
İslâm’dan önce hac mevsiminde Mekke yakınlarında kurulan ünlü panayır.
DEVAMINI GÖSTER
KURBAN
Önceki din ve kültürlerde farklı şekil ve amaçlarla da olsa varlığını sürdüren ve İslâm öncesi Câhiliye toplumunun dinî hayatında önemli bir yeri olan kurban âdeti, İslâm dininde Allah’a ortak koşma (şirk), cinayet, israf, hayvana eziyet ve çevre kirliliği gibi olumsuz unsurlardan temizlenerek sadece Allah’ın rızasını kazanmak ve O’na yakınlaşmak amacıyla yapılan, malî ve sosyal yönleri de olan bir ibadet halini almıştır.
Aşağıda kurban konusunda TDV İslâm Ansiklopedisi'nde yer alan diğer madde adlarının ve takdim cümlelerinin alfabetik bir listesini görebilirsiniz.
ADAK
Dinen mükellef tutulmadığı halde kişinin kendi vaadiyle üzerine vâcip kıldığı ibadet.
AKĪKAالعقيقة
Çocuğun doğumunun ilk günlerinde bir şükran ifadesi olarak kesilen kurban.
AREFEعرفة
Kurban bayramından bir önceki güne verilen ad.
ATÎREالعتيرة
Araplar’ın Câhiliye devrinde putlara kestikleri kurban.
BEDENEالبدنة
Hac ve umre yapan kimselerin kestikleri deve ve sığır cinsinden kurbanlar için kullanılan bir terim.
DEMالدم
Hac ve umre yapan kimselerin kestikleri koyun ve keçi cinsinden kurbanlar için kullanılan bir terim.
FERA‘الفرَع
Câhiliye devrinde Araplar’ın putlara kestikleri bir çeşit kurban.
HEDYالهدي
Hac ve umre yapan kimselerin Harem sınırları içinde kestikleri kurban.
IYDİYYEعيديّه
Divan edebiyatında ramazan ve kurban bayramları vesilesiyle yazılmış kaside.
İŞ‘ÂRالإشعار
Hedy kurbanına belirli bir şekilde işaret koymak anlamında fıkıh terimi.
KILÂDEالقلادة
Bir hayvanın hedy kurbanı olduğunu göstermek için boynuna takılan nişan, alâmet.
NESÎKEالنسيكة
Çocuğun doğumunun ilk günlerinde Allah’a bir şükür ifadesi olarak kesilen kurban.
NÜSÜKالنسك
Genelde Allah’a yakınlık sağlayan her türlü ibadet ve taat, özelde Allah için kurban kesme anlamına gelen bir terim.
TAKLİDالتقليد
Bir hayvanın hedy kurbanı olduğunu göstermek için boynuna nişan takılması.
TEŞRÎKالتشريق
Kurban bayramının son üç gününü kapsayan zaman dilimine ve zilhicce ayının belli günlerinde farz namazların ardından söylenen tekbire verilen ad.
ZİLHİCCEذو الحجّة
Hicrî yılın son ayı, dört haram aydan biri.
DEVAMINI GÖSTER
Her hakkı mahfuzdur. TDV İslâm Ansiklopedisi’nin her türlü telif hakkı TDV İslâm Araştırmaları Merkezi’ne ait olup 5846 sayılı Kanun hükümlerine tâbidir. TDV İslâm Ansiklopedisi internet sayfalarındaki yazıların bütün olarak elektronik ya da matbu bir ortamda yayımlanması yasaktır; ancak kaynak gösterilmesi (TDV İslâm Ansiklopedisi internet sitesinde yer aldığının ifade edilmesi) ve doğrudan aktif bağlantı verilmesi şartıyla yazılardan kısa bölümler iktibas edilebilir. TDV İslâm Ansiklopedisi internet sayfalarında yer alan resim, fotoğraf, grafik, çizim, cetvel vs. her türlü görüntü malzemesinin başka bir ortamda yayımlanması kesinlikle yasaktır.
TDV İslâm Ansiklopedisi'nden rastgele bir madde okumak ister misiniz?
BAŞKA BİR MADDE GÖSTER