M. ORHAN OKAY

İstanbul Balat’ta doğdu (1931). İstanbul Vefa Lisesi’nden (1950), İstanbul Çapa Yüksek Öğretmen Okulu Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden (1955) ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden (1955) mezun oldu. Erzurum Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yeni Türk Edebiyatı Kürsüsü’nde “İlk Türk Pozitivist ve Natüralisti Beşir Fuâd” başlıklı teziyle doktorasını (danışman: Prof.Dr. Mehmet Kaplan, 1962) tamamladı. “Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi” başlıklı takdim çalışmasıyla doçent (1975), “Necip Fazıl Kısakürek” başlıklı takdim çalışmasıyla profesör unvanı (1988) aldı.

Bir süre Artvin Lisesi’nde (1955-1956) ve Diyarbakır Ziya Gökalp Lisesi’nde (1958-1959) öğretmenlik yaptı. Daha sonra Erzurum Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde (1959-1994) ve Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi’nde (1994-1996) öğretim üyesi, Elazığ Fırat Üniversitesi’nde de (1978-1979) misafir öğretim üyesi olarak görev yaptı. Fransa’ya araştırma amaçlı ziyarette bulundu (1963-1965). Emekli olduktan (1996) sonra bir süre Fatih Üniversitesi’nde (1996-1999) dersler verdi.

Başlangıcından itibaren TDV İslâm Ansiklopedisi çalışmalarının içinde bulundu; Ansiklopedi İlim Kurulu ve Ansiklopedi Danışma Kurulu üyeliği yaptı (1999-2003). Müellif-redaktör ve Yeni Türk Edebiyatı İlim Heyeti başkanı olarak ansiklopedi mutfağında bizzat hizmet verdi; 64 madde veya madde bölümü telif etti, birçok maddenin ilmî redaksiyonunu yaptı.

Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Türk Dil Kurumu, Türkiye Yazarlar Birliği, İlim ve Sanat Eserleri Sahipleri Meslek Birliği (İLESAM) gibi çeşitli bilimsel kuruluşlarda üye olarak bulundu.

Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Mithat Efendi adlı kitabıyla Türkiye Milli Kültür Vakfı İnceleme Ödülü’ne (1976), Sanat ve Edebiyat Yazıları adlı kitabıyla Türkiye Yazarlar Birliği Tenkit Ödülü’ne (1991), ayrıca Türkiye Yazarlar Birliği Yılın Kültür Adamı Ödülü’ne (1996), Kombassan Vakfı Mevlana Büyük Ödülleri Edebiyat Ödülü’ne (1998) ve TDV İslâm Ansiklopedisi’ne hizmetleri sebebiyle Diyanet İşleri Başkanlığı’nın “Yüzyılın İslâm Kültür Hizmeti Onur ve Hizmet Ödülleri” kapsamında hizmet ödülüne lâyık görüldü (2014).

13 Ocak 2017 tarihinde İstanbul’da vefat etti ve Topkapı Çamlık Mezarlığı’na defnedildi.

İlmî ve akademik çalışmalarında Türk dili ve edebiyatı genel başlığı altında edebiyat ve kültür tarihi alanlarında yoğunlaştı.

Beşir Fuad: İlk Türk Pozitivist ve Natüralisti (İstanbul 1969, 2008), Necip Fazıl Kısakürek (İstanbul 1987, 2006), Mehmet Akif: Bir Karakter Heykelinin Anatomisi (İstanbul 1989, 2000), Sanat ve Edebiyat Yazıları (İstanbul 1990, 2015), Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi (Ankara 1991; İstanbul 2008), Ahmet Hamdi Tanpınar (İstanbul 2000), Silik Fotoğraflar (İstanbul 2001), Edebiyat ve Edebî Eser Üzerine (İstanbul 2001), Bir Başka İstanbul (İstanbul 2002), Poetika Dersleri (İstanbul 2004, 2014), Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı (İstanbul 2005), Şeyh Galip: Hüsn ü Aşk (İstanbul 2010) başlıca eserleridir.