MUSTAFA ÇAĞRICI

Müellif toplam 172 madde veya madde bölümü telif etmiştir.

TDV İslâm Ansiklopedisi’ne katkıda bulunduğu ilim dalları:

Dinler Tarihi, Hadis, İslam Felsefesi ve Ahlak, İslam Tarihi ve Medeniyeti, Kelâm ve Mezhepler Tarihi, Tasavvuf, Tefsir

Müellifin özgeçmişi

Sivas Şarkışla’da doğdu (1950). Kayseri’de hâfızlığını tamamladı. Sivas İmam-Hatip Okulu’ndan (1969) ve İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü’nden (1973) mezun oldu. “Gazzali’ye Göre İslâm Ahlâkı: Nazari ve Ameli Olarak” adlı takdim teziyle İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü’ne öğretim üyesi olarak atandı (1980). Enstitünün 1982 yılında Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ne dönüşmesinden sonra aynı adlı teziyle (danışman: Prof.Dr. Salih Tuğ) doktora unvanı aldı. Aynı fakültede 1990’da doçent, 1996’da profesör oldu.

Yüksek İslâm Enstitüsü öğrencilik yıllarında başladığı imam-hatiplik görevini yaklaşık altı yıl sürdürdü (1969-1975). Ardından Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde öğretmenlik yaptı (1975-1977). 1977’de İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü’ne asistan olarak intisap etti. Bu enstitünün Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’ne dönüşmesinden (1982) sonra da uzun yıllar öğretim üyesi olarak çalıştı, aynı zamanda fakülte bünyesinde farklı idarî görevler üstlendi. 2003-2011 yılları arasında İstanbul müftülüğü görevinde bulunduktan sonra tekrar Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ne döndü ve bu fakülteden emekli oldu (2015). Halen İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Kur’an Araştırmaları Merkezi (KURAMER) Bilim Kurulu üyesi olarak çalışmalarını sürdürmektedir.

Kuruluş aşamasından (1981-1982) itibaren TDV İslâm Ansiklopedisi çalışmalarına önemli katkıları oldu; Ansiklopedi İnceleme Kurulu (1989-1995, 2003-2013) ve Danışma Kurulu (1996-1999, 2002-2003) üyeliklerinde bulundu. Müellif-redaktör ve “İslâm Düşüncesi ve Ahlâk İlim Heyeti” başkanı olarak ansiklopedi mutfağında bizzat hizmet verdi; 172 madde veya madde bölümü telif etti, çok sayıda maddenin ilmî redaksiyonunu yaptı. Bu hizmetleri sebebiyle Diyanet İşleri Başkanlığı’nın “Yüzyılın İslam Kültür Hizmeti Onur ve Hizmet Ödülleri” kapsamında hizmet ödülüne lâyık görüldü (2014).

İlmî ve akademik çalışmaları İslâm felsefesi alanında, özellikle de İslâm ahlak düşüncesi üzerinde yoğunlaşmıştır.

Gazzâlî’ye Göre İslâm Ahlâkı: Nazari ve Ameli Olarak (İstanbul 1982, 2013), Anahatlarıyla İslâm Ahlâkı (İstanbul 1985, 2016), İslâm Düşüncesinde Ahlâk (İstanbul 1989, 2018), Kur’an’ın Geliş Ortamında Ahlâk ve İnsan İlişkileri (İstanbul 2017) ve Gazzâlî (Ankara 2017) gibi telif eserlerinin yanı sıra bazı İslâm ahlâk klasiklerini Türkçe’ye kazandırmıştır: Üzüntüden Kurtulmanın Yolları (Yaʻkūb b. İshâk el-Kindî’den, İstanbul 1998, 2012), Ahlâk ve Davranış Tarzları: Nefislerdeki Ahlâkî Hastalıkların Tedavisi (İbn Hazm’dan, Ankara 2012).

Ayrıca Türkiye Diyanet Vakfı tarafından yayımlanan Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli (1993’ten bu yana çok sayıda baskısı yapıldı) ile Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından yayımlanan Kur’an Yolu: Türkçe Meâl ve Tefsir (2003’ten bu yana çok sayıda baskısı yapıldı) adlı tefsiri ve Kur’an Yolu Meâli (Ankara 2014) isimli meali hazırlayan heyetler içinde yer aldı.

Güncelleme Tarihi: 06.05.2019

Müellifin telif ettiği maddeler veya madde bölümleri

ÂDÂB-ı DERS
Klasik İslâm eğitiminde, öğretmen-öğrenci münasebetleri başta olmak üzere, pedagojik kuralları düzenleyen disipline verilen ad.

ADÂLET / 1. Bölüm: AHLÂK
Ahlâk, fıkıh ve hadis alanlarında birbirine yakın anlamlarda kullanılan bir terim.

AF / 1. Bölüm: AHLÂK
Bağışlama ve sorumluluktan kurtarma anlamında ahlâk ve fıkıh alanlarında kullanılan bir terim.

ÂFET / 1. Bölüm
İslâm ahlâkı, fıkıh ve hadis alanlarında farklı anlamlarda kullanılan bir terim.

ÂHENK / 1. Bölüm: FELSEFE ve İSLÂM DÜŞÜNCESİ
Bir bütünü teşkil eden parçaların veya unsurların estetik ölçüler içinde birbiriyle uyuşması anlamına gelen, çeşitli ilim ve sanat dallarında kullanılan terim.

AHLÂK / 1. Bölüm
İnsanın iyi veya kötü olarak vasıflandırılmasına yol açan mânevî nitelikleri, huyları ve bunların etkisiyle ortaya konan iradeli davranışlar bütünü; bunlarla ilgili ilim dalı.

ÂMÜLÎ, Şemseddin
İranlı felsefe âlimi ve ansiklopedist.

ANA BABA (Ebeveyn) / 2. Bölüm: AHLÂK

ARAP / 4. Bölüm: İSLÂM'DAN ÖNCE ARAPLAR'DA DİN

ASABİYET
Aynı soydan gelenlerin veya bir başka sebeple aralarında yakınlık bulunanların muhaliflere karşı birlikte hareket etmelerini sağlayan dayanışma duygusu.

AYIP / 2. Bölüm: AHLÂK
Fıkıh ve ahlâk alanında değişik anlamlarda kullanılan bir terim.

AZİM
Bir fiili işlemek yahut işlememek konusunda kesinleşmiş karar veya irade.

BAHİS
Araştırılan veya tartışılan bir konuda tez ve antitez arasındaki münasebeti tahlil ederek doğruyu bulma anlamına gelen mantık terimi.

BASÎT
Tıp, gramer, mantık, fizik ve felsefede çeşitli anlamlarda kullanılan bir terim.

BEDDUA
Bir kimsenin başına kötü şeyler gelmesi için yapılan dua.

BEHCETÜ’l-MECÂLİS
İbn Abdülberr’in (ö. 463/1071) ahlâkî, edebî ve hikemî konulara dair antolojik eseri.

BİSTÂMÎ, Abdurrahman b. Muhammed
Tasavvufî ve tarihî eserleri yanında harflerin sihrî fonksiyonlarına ve cifr, simya, vefk gibi bâtınî konulara dair eserleriyle tanınan sûfî müellif.

BOSTANZÂDE YAHYÂ EFENDİ
Anadolu ve Rumeli kazaskerliği yapan Osmanlı âlim ve müellifi.

BOUYGES, Maurice
Fransız şarkiyatçısı, İslâm felsefesi klasikleri nâşiri.

BÜDDÜ’l-ÂRİF
Endülüslü filozof ve mutasavvıf İbn Seb‘în’in (ö. 669/1270) mantık, felsefe ve tasavvufa dair eseri.

CÂH
Kişiye toplumda saygınlık kazandıran ve bir tutku halini alarak ahlâkî hayata zarar verebileceği düşünülen şan, şöhret, mevki anlamında ahlâk ve tasavvuf terimi.

CÂVÎDÂN-HIRED
İbn Miskeveyh’in (ö. 421/1030) İran, Hint, Yunan ve Arap-İslâm kültüründe ahlâk ve âdâba dair hikmetleri topladığı Arapça eseri.

CEHÂLET
Bilgisizlik, kibir, bozgunculuk, serkeşlik gibi anlamlara gelen ahlâk terimi.

CİMRİLİK
Servet edinme tutkusuyla karşılıksız harcama ve hayır yapmaktan kaçınma eğilimi.

CÖMERTLİK
Eldeki imkânları meşrû ölçüler içinde, gönüllü olarak ve karşılık beklemeden başkalarının yararına sunma eğilimi.

CÜZ’Î
Bir varlık türünün yalnız bir veya birkaç ferdine ait olan durum, nitelik, kavram anlamında kullanılan felsefe ve mantık terimi.

DA‘VET
İslâm dinini yayma ve müslümanları dinî görevlerini yerine getirmeye çağırma anlamına gelen İslâmî bir terim.

DIETERICI, Friedrich
İslâm felsefesi ve Arap edebiyatı alanlarındaki çalışmalarıyla tanınan Alman şarkiyatçısı.

DOSTLUK

DUA / 4. Bölüm: Literatür
Kulun bütün benliğiyle yüce yaratana yönelerek ondan istek ve dilekte bulunması anlamında dinî terim ve bu amaçla icra edilen bir ibadet şekli.

DÜŞMANLIK

EBÜ’l-BEREKÂT el-BAĞDÂDÎ
Meşşâî felsefeye karşı yönelttiği önemli tenkitleriyle tanınan filozof ve tabip.

EDEBÜ’d-DÜNYÂ ve’d-DÎN
Mâverdî’nin (ö. 450/1058) ahlâka dair eseri.

EDEP / 1. Bölüm
Bir toplumda örf, âdet ve kural halini almış iyi tutum ve davranışlar veya bunları kazandıran bilgi anlamında kullanılan terim.

EMİR bi’l-MA‘RÛF NEHİY ani’l-MÜNKER
İyiliği emredip kötülükten vazgeçirmeye çalışma yönündeki faaliyetler için kullanılan dinî, ahlâkî ve hukukî bir tabir.

EZÂ

FAZİLET
İnsanın iyilik yapmasını ve kötülükten uzak durmasını sağlayan ruhî yetenekler için kullanılan bir ahlâk terimi.

FAZL
Genel olarak fazlalık, üstünlük, lutuf ve ihsan anlamına gelen, özellikle de Allah’ın çok yönlü lutuf ve keremini ifade eden bir terim.

FÎL SÛRESİ
Kur’ân-ı Kerîm’in yüz beşinci sûresi.

FİTNE
İmtihan, iyi veya kötü şeylerle deneme; mânevî çöküntü; dinî, içtimaî ve siyasî kargaşa anlamlarında kullanılan geniş kapsamlı bir terim.

GAZAP
Acı veren kötü bir davranışın kişinin ruhunda uyandırdığı kızgınlık, intikam duygusu ve cezalandırma isteği anlamında ahlâk terimi.

GAZZÂLÎ / 1. Bölüm
Eş‘arî kelâmcısı, Şâfiî fakihi, mutasavvıf, filozoflara yönelttiği eleştirilerle tanınan İslâm düşünürü.

GAZZÂLÎ / 6. Bölüm: Literatür
Eş‘arî kelâmcısı, Şâfiî fakihi, mutasavvıf, filozoflara yönelttiği eleştirilerle tanınan İslâm düşünürü.

GIYBET
Bir kimsenin aleyhindeki incitici, küçültücü söz ve davranışları ifade eden ahlâk terimi.

GURUR
Kişinin, mânevî açıdan değersiz sayılan şeylere aldanıp onlarla avunması anlamında ahlâk terimi.

GÜLME

HADDÂD, Abdullah b. Alevî
Bâ Alevî ailesine mensup âlim, mutasavvıf ve şair.

HAK / 1. Bölüm
İslâm literatüründe çeşitli anlamlarda kullanılan bir terim.

HAKİKAT / 1. Bölüm
Çeşitli anlamlarda kullanılan felsefe ve tasavvuf terimi.

HAMİYET
Değerlere yönelik saldırılar karşısında öfkelenme, utanç verici bir işi yapmaktan kaçınma gibi anlamlarda kullanılan ahlâk terimi.

HANZALE b. SAFVÂN er-RESSÎ
İslâm’dan önce tevhid inancına bağlı kaldığı veya Ashâbü’r-ress’e peygamber olarak gönderildiği rivayet edilen kişi.

HASAN b. ŞEREFŞAH
Şer‘î ve aklî ilimlerdeki yetişmişliğiyle tanınan âlim.

HASENE
İyi hal ve hareketlerle hoşa giden, ulaşılmak istenen nimet ve imkânları ifade eden bir terim.

HASET
Başkalarının sahip olduğu imkânları kıskanma anlamında bir terim.

HAYÂ
Kınanma endişesiyle kurallara aykırı davranmaktan kaçınma ve bunu sağlayan duygu için kullanılan ahlâk terimi.

HAYIR / 1. Bölüm

HEVÂ
Nefsânî arzu ve eğilimleri ifade eden bir ahlâk ve tasavvuf terimi.

HIRS
Bir amaca ulaşma hususunda kişinin bütün benliğini saran istek ve tutku anlamında ahlâk terimi.

HİLİM
Akıllı ve kültürlü olmakla kazanılan, beşerî münasebetlerde hoşgörülü, bağışlayıcı ve medenî davranışlar sergilemeyi sağlayan ahlâkî erdem.

HÛNECÎ
Mantık âlimi ve tabip, Şâfiî fakihi.

HÜRRİYET
Özgürlük, soyluluk, nefsin tutkularından kurtulma; bir kişi, zümre veya kurumun kanunî haklarını koruma ve kullanma serbestliği gibi anlamlarda kullanılan geniş kapsamlı bir terim.

HÜZÜN
İnsanın maddî veya mânevî kayıp ve eksiklerinden duyduğu üzüntü için kullanılan bir ahlâk ve tasavvuf terimi.

İBN MESERRE
Tasavvufî eğilimleri ve Mu‘tezilî görüşleriyle tanınan filozof.

İBN MEYMÛN / 1. Bölüm
Yahudi din âlimi, filozof ve tabip.

İBN SAYYÂD
Ashap arasında yaşamakla birlikte dinî hüviyeti hakkında kuşkular bulunan kişi.

İBRÂHİM HAKKI ERZURÛMÎ
Mârifetnâme adlı eseriyle tanınan âlim, sûfî ve şair.

İFFET
İnsanın bedenî ve maddî hazlara aşırı düşkünlükten korunmasını sağlayan erdem için kullanılan ahlâk terimi.

İFTİRA
Bir kimseye işlemediği bir suçu isnat etme anlamında ahlâk terimi.

İHSAN
Genel olarak iyilik ve lutufta bulunmak, bir işi en güzel şekilde yapmak, Allah’a ihlâsla kulluk etmek anlamlarında kullanılan bir terim.

İHYÂÜ ULÛMİ’d-DÎN
Gazzâlî’nin (ö. 505/1111) başta tasavvuf ve ahlâk olmak üzere fıkıh, kelâm gibi ilimlere bilhassa amaçları bakımından yeni yaklaşımlar getiren önemli eseri.

İN‘ÂM
Allah’ın insana nimet vermesi, ihsanda bulunması anlamında bir Kur’an tabiri.

İNAT

İNFAK
Allah’ın hoşnutluğunu kazanma niyetiyle harcamada bulunma.

İNTİKAM

İRADE / 1. Bölüm
Bir davranışı tercih edip gerçekleştirme gücü anlamında terim.

ÎSÂR
Başkaları için özveride bulunma anlamında ahlâk terimi.

İSHAK b. HUNEYN
Eski Yunan felsefe ve biliminin İslâm dünyasına geçişine katkıda bulunan Nestûrî mütercim ve hekim.

İSLÂM / 4. Bölüm: İBADET, AHLÂK ve TASAVVUF
Son ilâhî din.

İSTİHZA

İSTİKAMET
Kişinin her türlü aşırılıktan sakınarak doğruluk üzere bulunması anlamında ahlâk ve tasavvuf terimi.

İTİDAL
Duygu, düşünce, ahlâk ve davranışlardaki denge anlamında bir terim.

İTİYAT
Bir işi kolaylıkla yapma hususunda alışkanlık kazanma anlamında ahlâk terimi.

İYİMSERLİK
Varlığın aslının tamamen iyi olduğunu, kötülüğün ârızî olarak varlığa katıldığını savunan felsefî anlayış; hayatın iyi yanlarını görmeyi telkin eden dünya görüşü için kullanılan felsefe ve ahlâk terimi.

İZİN / 1. Bölüm

İZZET
Yenilgiye uğramayı ve aşağılanmayı önleyen güçlü ve saygın konum anlamında bir Kur’an tabiri.

KANAAT
Elindekine razı olma, azla yetinme anlamında ahlâk terimi.

KARDEŞLİK

KESB
Kişinin dinî, ahlâkî ve iktisadî hayatındaki her türlü kazanımını ifade eden terim.

KIST
Adalet, pay; bir kimseye payına düşen hakkı âdil bir şekilde verme anlamında Kur’an terimi.

KİBİR

KİN

KOMŞU / 1. Bölüm

KORKAKLIK

KUL HAKKI

KUR’AN / 3. Bölüm: MUHTEVASI
İslâm dininin kutsal kitabı.

KUR’AN KURSU

MAHBÛBÜ’l-KULÛB
Ali Şîr Nevâî’nin (ö. 906/1501) dinî, tasavvufî ve edebî mahiyetteki ahlâk kitabı.

MÂLÂYÂNİ
Kişinin dinî ve dünyevî hayatı bakımından fayda sağlamayan gereksiz söz ve davranışları ifade eden bir tabir.

MANSÛR FEHMÎ
Mısırlı ilim ve fikir adamı, deneme yazarı.

MATEM / 2. Bölüm: Câhiliye Dönemi ve İslâm'da Matem

MEDİH
Bir kimseyi güzel bir niteliği dolayısıyla övme anlamında ahlâk terimi.

MERHABA
Bolluk, rahatlık, huzur ve âfiyet temennisi içeren bir selâmlama sözü.

MERHAMET

METÂ
Dünyada insanların istifade etmesine elverişli nimet ve imkânlar için kullanılan bir Kur’an tabiri.

MİNNET

MİSAFİR

MUHAMMED / 7. Bölüm: Örnek Oluşu
Son peygamber.

MUSİBET

MÜDÂHENE
Çıkar sağlama veya hoş görünme amacına yönelik söz ve davranış anlamında ahlâk terimi.

MÜDÂRÂ
Bir kimsenin şerrinden korktuğu birine karşı aşırıya kaçmadan iltifat etmesi, insanlarla iyi geçinmeye çalışması anlamında ahlâk terimi.

el-MÜNKIZ mine’d-DALÂL
Gazzâlî’nin (ö. 505/1111) kendi düşünce hayatının gelişimini özetlediği, dönemindeki İslâmî inanç ve düşünce hareketlerini değerlendirdiği eseri.

MÜRÜVVET
İnsanî hasletler ve erdemli davranışlar için kullanılan ahlâk terimi.

MÜSAMAHA / 1. Bölüm

NANKÖRLÜK

NASİHAT

NEMÎME
Bozgunculuk amacıyla insanlar arasında söz taşıma, dedikodu yapma ve ikiyüzlülük anlamında ahlâk terimi.

ÖLÜM / 3. Bölüm: İSLÂM DÜŞÜNCESİ

ÖVÜNME

RIFK
Yumuşak davranma, nezaket anlamında bir ahlâk terimi.

RİYA
Allah için yapılması gereken amel ve ibadeti kullara gösteriş olsun diye yapma anlamında ahlâk terimi.

er-RÛH
İbn Kayyim el-Cevziyye’nin (ö. 751/1350) ruhun mahiyeti ve ölümden sonraki durumuyla ilgili eseri.

SAADET

SABIR

SÂLİH
Dine ve dünyaya yönelik faydalı işlerle bu işleri yapan kimseler için kullanılan bir kavram.

SAYGI

SEYAHAT

SEYYİE
Kötü hal ve hareketlerle kötü âkıbet, ceza ve musibetleri ifade eden bir terim.

SIDDÎK
Doğru sözlü, doğruluktan ayrılmayan, gerçeği tasdik eden anlamında bir Kur’an terimi.

SIDK
Niyette dürüstlük, söz ve davranışların doğru ve gerçeğe uygun olması anlamında bir ahlâk terimi.

SILA-i RAHİM
Akrabalık bağlarını yaşatmayı, akrabaların birbirini ziyaret etmesini ve iyi ilişkiler kurmasını ifade eden ahlâk terimi.

SIR / 1. Bölüm

SİRÂCEDDİN el-URMEVÎ
Şâfiî âlimi.

ŞEBRÂVÎ
Ezher şeyhlerinden, âlim, şair ve edebiyatçı.

ŞECAAT
Savaşta kahramanlık göstermeye, sıkıntıları göze alarak üstün değerleri korumaya yönelten ruhsal yetenek anlamında bir ahlâk terimi.

ŞEHVET / 2. Bölüm: İSLÂM DÜŞÜNCESİ ve AHLÂK
Bir şeye karşı duyulan şiddetli arzu, tutku, nefsin arzu gücü, cinsel ihtiyacın uyardığı istek.

ŞER / 2. Bölüm: Felsefe ve Ahlâk
Allah’ın emri ve insanın selim fıtratıyla bağdaşmayan kötü ve zararlı şey anlamında bir kelâm terimi.

ŞEVK
Derin arzu, özlem anlamında felsefe ve tasavvuf terimi.

ŞÜKÜR

ŞÜPHECİLİK
Varlık ve olayların gerçekliği ve niteliğiyle ilgili bilgilerin her zaman kuşkulu olacağını ileri süren akım; her türlü bilgiden şüphe edip onu eleştirmeyi ilke edinen felsefî tutum.

TAASSUP
Benimsediği görüşü körü körüne savunma anlamında bir terim.

et-TÂC fî AHLÂKİ’l-MÜLÛK
Câhiz’e (ö. 255/869) nisbet edilen siyaset ahlâkına ve yönetici-yönetilen ilişkilerine dair eser.

TÂZİYE
Yakını vefat eden bir kimseyi ziyaret ederek baş sağlığı dileme, tesellide bulunma anlamında bir terim.

TECESSÜS
Bir kimsenin öğrenilmesini istemediği özel durumunu merak etme, araştırıp soruşturma anlamında ahlâk terimi.

TEDBÎRÜ’l-MEDÎNE
Felsefî metotla yazılmış ahlâk kitaplarında ülke yönetimini ve siyaset ahlâkını ifade eden terim.

TEDBÎRÜ’l-MENZİL
Felsefî metotla yazılmış ahlâk kitaplarında ev idaresini ve aile ahlâkını ifade eden terim.

TEENNÎ
Bir işi acele etmeden iyice düşünerek yapma, temkinli ve ihtiyatlı davranma anlamında ahlâk terimi.

TEHZÎBÜ’l-AHLÂK
İbn Miskeveyh’in (ö. 421/1030) ahlâka dair eseri.

TEMİZLİK

TEVAZU

TEVEKKÜL / 1. Bölüm
Allah’a güvenip dayanma anlamında terim.

TIBB-ı RÛHÂNÎ
Ahlâkın bir ruh sağlığı ilmi olduğu düşüncesinden hareketle bu ilme verilen ad.

TİCARET / 2. Bölüm: Ticaret Ahlâkı

UCB
Kendini beğenme, böbürlenme anlamında ahlâk terimi.

UYKU / 1. Bölüm

ÜLFET
İnsanlarla uzlaşma, kaynaşma, barış içinde yaşama anlamında ahlâk terimi.

VATAN
Bir kimsenin doğduğu ve yaşadığı, siyasal ve duygusal yönden bağlı olduğu toprak parçasını; ruhun özlemini duyduğu asıl ve gerçek âlemi ifade eden sosyoloji, siyaset ve tasavvuf terimi.

VAZİFE / 2. Bölüm: Ahlâk ve Tasavvuf
İslâm düşüncesi ve kurumları tarihiyle fıkıh ilminde farklı anlamlarda kullanılan bir terim.

VESVESE
Şeytan tarafından insanın içine sokulduğu kabul edilen saptırıcı telkinler, kuruntu ve şüphe.

YALAN

YARATMA / 1. Bölüm

YARDIMLAŞMA

YEİS

YER / 1. Bölüm: KUR'AN ve HADİS

ZAN / 1. Bölüm

ZANNİYYÂT
Farklı derecelerde zan ifade eden önermeler için kullanılan mantık ve felsefe terimi.

ZARÛRİYYÂT
Zihnin zorunlu olarak kabul ettiği, kesin bilgi içeren önermeler için kullanılan mantık ve felsefe terimi.

ZEM
Bir kimseyi kötü veya çirkin bir niteliğiyle anıp onu yerme, kınama anlamında ahlâk terimi.

ZENGİNLİK / 2. Bölüm: AHLÂK

ZEVK
Tatma duyusu; keşif ve ilham yoluyla kalbin hakikate erişmesi, bu şekilde kalbe atılan ilâhî bilgi, dinî ve mânevî tecrübe anlamında felsefe ve tasavvuf terimi.

ZİLLET
İnsanın aşağılanmasına yol açan zayıf ve itibarsız konum anlamında Kur’an tabiri.

ZİYAFET

ZULÜM / 1. Bölüm
Ahlâk, siyaset, hukuk ve kelâm ilminde kullanılan geniş kapsamlı bir terim.