MÜNECCİD, Selâhaddin

Dımaşk’ta doğdu. Babası aynı şehirde reîsülkurrâ olan Abdullah el-Müneccid’dir. Selâhaddin küçük yaşta Kur’an’ı ezberledi. İlkokul öğreniminden sonra Mektebü Anber’de başladığı lise tahsilini el-Külliyyetü’l-ilmiyyetü’l-vataniyye’de sürdürdü. Burada Muhammed Behcet el-Baytâr ve Halîl Merdem Bek gibi âlimlerden ders okudu. Ardından Dârü’l-muallimîn el-ulyâ’ya girdi, en önemli hocaları Kâmil Nasrî ve Hâlid Şâtîlâ idi. Mezun olunca Eğitim Bakanlığı’nda yüksek öğretim sekreterliğine tayin edildi. Bir taraftan da Hukuk Fakültesi’ne devam etti ve üç yıl sonra bu fakülteyi bitirdi. Fakültede Ebü’l-Yüsr Âbidîn, Abdülkādir Azm, Fâyiz el-Hûrî, Sâmî el-Meydânî ve Saîd el-Mehâsinî gibi hocalardan ders aldı. Ardından sırasıyla İâşe Divanı başkanlığı, eski eserler müdürlüğü divan başkanlığı, yine eski eserler müdürlüğü, Eğitim Bakanlığı’nda kültür ilişkileri ve heyetler müdürlüğü gibi görevlerde çalıştı. Daha sonra doktora yapmak üzere Paris’e Sorbonne Üniversitesi’ne gönderildi. Burada uluslararası genel hukuk ve tarih alanında en-Nüẓumü’d-diblûmâsiyye fi’l-İslâm adlı doktorasını tamamladı. Aynı dönemde kütüphanecilik ve paleografi derslerine de girdi. Fransa’dan dönüşünde Kahire’de bulunan Arap Birliği teşkilâtına bağlı Ma‘hedü’l-mahtûtâti’l-Arabiyye’ye müdür tayin edildi (1955), ardından aynı enstitüde danışman oldu ve bu görevi 1961 yılına kadar sürdü. Eser tahkiki konusundaki mahareti ve hizmetlerinden dolayı kendisine “sindibâdü’l-mahtûtât” (yazma eserlerin pîri) ve “ebü’l-mahtûtâti’l-Arabiyye” lakapları verildi. Yazma eserleri incelemek amacıyla bunların bulunduğu hemen bütün kütüphaneleri dolaştı, birçok eserin nüshalarını aldı. Yazma eserlerin tahkiki ve kataloglanması çalışmalarında izlenecek yöntemlerle ilgili eserler kaleme aldı.

Telif çalışmalarına on dokuz yaşında gazete ve dergi yazılarıyla başlayan Müneccid’in makaleleri Mecelletü’r-risâle, Mecelletü’s̱-s̱eḳāfe, Mecelletü’l-Mecmaʿi’l-ʿilmiyyi’l-ʿArabî bi-Dımaşḳ gibi dergi ve gazetelerde neşredildi. Eski Arap edebiyatına ait üç tiyatro eserinden oluşan İblîs yuġannî adlı ilk kitabını yirmi üç yaşında iken telif etti. Kendisinin yazma eserlerin tahkikine yönelmesinde 1940 yılında tanıdığı Muhammed Kürd Ali’nin büyük etkisi oldu. Onun telkinleriyle Şam Zâhiriyye Kütüphanesi’ndeki yazma eserleri inceleyerek çalışmalarına başladı ve zamanla yazma eserleri tahkik konusunda en yetkin şahsiyetler arasında yer aldı. Müneccid 19 Ocak 2010’da Riyad’da vefat etti. Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ’nın (ö. 458/1066) Rusülü’l-mülûk ve men yaṣluḥu li’r-risâle ve’s-sifâre adlı eserini tahkik etmesi münasebetiyle kendisine Şam Arap Bilim Akademisi ödülü verilmiştir.

Müneccid, Kahire Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye, el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Irâkī, Haydarâbâd Cem‘iyyetü dâireti’l-Maârifi’l-Osmâniyye İstişare Heyeti, el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Hindî, Uluslararası Şarkiyat Araştırmaları Derneği, Alman Arkeoloji Enstitüsü gibi kuruluşların üyesiydi. Ayrıca Berlin Al-Shaybani Society of International Law’ın başkan yardımcılığını yapmıştır. Amerikan Brinston ve Alman Frankfurt üniversiteleri, Kahire’deki Ma‘hedü’d-dirâsâti’l-Arabiyyeti’l-ulyâ, Tahran Üniversitesi, Riyad Melik Suûd ve İmam Muhammed b. Suûd üniversiteleri, Cidde Melik Abdülazîz ve Beyrut Amerikan üniversiteleri gibi kurumlarda öğretim üyesi olarak çalışmış, birçok kongre ve sempozyuma katılmış, bu amaçla İstanbul, Riyad, Bağdat, Tunus, Amman, Lübnan, Küveyt, Karaçi, Tahran, Şîraz, Meşhed, Yeni Delhi, Paris, Moskova, Münih, Tübingen, Cambridge gibi ülke ve şehirlere gitmiştir.

Eserleri. Müneccid ulusal ve uluslararası birçok dergide yüzlerce makale yazmıştır. Telif ve tahkik olarak basılmış kitaplarının sayısı da 150’yi bulmaktadır. Eserlerini yayımlamak için Beyrut’ta Dârü’l-kitâbi’l-cedîd isimli bir yayınevi kurmuş, kitaplarının bir kısmı Türkçe, Fransızca, İngilizce, İspanyolca, İtalyanca, Felemenkçe ve Farsça gibi dillere çevrilmiştir. Müneccid’in bazı eserleri şunlardır:

Telif: Fî Ḳuṣûri’l-ḫulefâʾ (Beyrut 1944); Vülâtü Dımaşḳ fi’l-ʿahdi’s-Selcûḳī: Nuṣûṣ müstaḫrece min Târîḫi Dımaşḳ el-kebîr li’l-Ḥâfıẓ İbn ʿAsâkir (Dımaşk 1949); Vülâtü Dımaşḳ fi’l-ʿahdi’l-ʿOs̱mânî (Dımaşk 1949); Eşherü’l-ḫaṭṭâtîn fi’l-İslâm: Yâḳūt el-Müstaʿṣımî, eş-Şeyḫ Ḥamdullāh el-Amâsî, İbn Muḳle (Beyrut 1950); Cemâlü’l-merʾe ʿinde’l-ʿArab (Beyrut 1957); Aʿlâmü’t-târîḫ ve’l-coġrâfiyâ ʿinde’l-ʿArab: el-Belâẕürî, Yâḳūt, İbn Ḫallikân (Beyrut 1959); el-Kitâbü’l-ʿArabiyyü’l-maḫṭûṭ ile’l-ḳarni’l-ʿâşiri’l-hicrî: en-Nemâẕic (Kahire 1960); Muʿcemü’l-maḫṭûṭâti’l-maṭbûʿa (I-V, Beyrut 1962-1982); Ḳavâʿidü taḥḳīḳi’l-maḫṭûṭât (Beyrut 1964, T trc. Mehmed Hatiboğlu, “Arapça Yazmaların Neşir Kaideleri”, AÜİFD, XIV [1966], s. 245-262); Fihrisü’l-maḫṭûṭâti’l-ʿArabiyye fî mektebeti Ferrûc Selâṭiyân (Beyrut 1965); et-Taḍlîlü’l-iştirâkî (Beyrut 1965); Dımaşḳ ʿinde’r-raḥḥâlîn ve’l-coġrâfiyyîne’l-müslimîn (Beyrut 1967); el-Muḫtâr mine’l-maḫṭûṭâti’l-ʿArabiyye fi’l-Âsitâne (Beyrut 1968); Dirâsât fî târîḫi’l-ḫaṭṭi’l-ʿArabî münẕü bidâyetih ilâ nihâyeti’l-ʿaṣri’l-Ümevî (Beyrut 1969, 1972); Fihrisü’l-maḫṭûṭâti’l-ʿArabiyye fî Mektebeti’l-Koncres bi-Vaşintın (Beyrut 1969); Muʿcemü Benî Ümeyye müstaḫrec min târîḫi İbn Kes̱îr (Beyrut 1970); Ems̱âlü’l-merʾe ʿinde’l-ʿArab (Beyrut 1973); Ḳavâʿidü fehreseti’l-maḫṭûṭâti’l-ʿArabiyye (Beyrut 1973); el-Münteḳā min dirâsâti’l-müsteşriḳīn: Dirâse muḫtelife fi’s̱-s̱eḳāfeti’l-ʿArabiyye (2. bs., Beyrut 1976); el-Müsteşriḳūne’l-Almân: Terâcimühüm ve mâ eshemû bih fi’d-dirâsâti’l-ʿArabiyye (Beyrut 1978); Muʿcemü’l-müʾerriḫîne’d-Dımaşḳıyyîn ve âs̱âruhümü’l-maḫṭûṭa ve’l-maṭbûʿa (Beyrut 1398/1978); Muʿcem mâ üllife ʿan Resûlillâh ṣallallāhü ʿaleyhi ve sellem mine’l-maṭbûʿât ve’l-maḫṭûṭât ve emâkini vücûdihâ (Beyrut 1980, 1982).

Neşir: İbn Abbas, Luġātü’l-Ḳurʾân (Kahire 1946); Nuaymî, Dûrü’l-Ḳurʾân fî Dımaşḳ (Dımaşk 1946; Beyrut 1973, 1982); İbn Cinnî, el-Elfâẓü’l-mehmûze (Dımaşk 1947); İbn Asâkir, Târîḫu medîneti Dımaşḳ (I. cilt ile II. cildin bir kısmı, Dımaşk 1951, 1954); Azmzâde Esad Paşa, Kitâbü’l-Vaḳf (Dımaşk 1953); Safedî, Ümerâʾü Dımaşḳ fi’l-İslâm (Dımaşk 1955); Belâzürî, Fütûḥu’l-büldân (I-III, Kahire 1956-1960); Zehebî, Siyerü aʿlâmi’n-nübelâʾ (I. cilt, Kahire 1956); Şemsüleimme es-Serahsî, Şerḥu’s-Siyeri’l-kebîr (li-Muḥammed b. Ḥasan eş-Şeybânî) (I-III, Kahire 1957-1960); Zehebî, el-ʿİber fî ḫaberi men ġaber (I-V, Küveyt 1960-1966, Fuâd Seyyid’le birlikte); Müerric es-Sedûsî, Kitâbü Ḥaẕf min nesebi Ḳureyş (Kahire 1380/1960; Beyrut 1396/1976); Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr, Mevlidü Resûlillâh ṣallallāhü ʿaleyhi ve sellem (Beyrut 1961); Ebû Bekir İbnü’l-Enbârî, “Şerḥu (ġarîbi) ḫutbeti ʿÂʾişe Ümmi’l-müʾminîn fî ebîhâ Ebî Bekr eṣ-Ṣıddîḳ” (MMİADm., XXXVII [1962], s. 414-427; 2. bs., Beyrut 1980); Süyûtî, el-Müstaẓraf min aḫbâri’l-cevârî (Beyrut 1963); İbn Şihâb ez-Zührî, Tenzîlü’l-Ḳurʾân (Beyrut 1963); İbn Hazm – İbn Saîd – Şekandî, Feżâʾilü’l-Endelüs ve ehlihâ (Beyrut 1387/1968); Dîvânü Ebî Mihcen es̱-S̱ekafî (Beyrut 1970); el-Ḳaṣîdetü’l-yetîme li-Duḳle el-Menbicî bi-rivâyeti ʿAlî b. el-Muḥassin et-Tenûḫî (Beyrut 1970); Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, Kitâbü Edebi’l-ġurebâʾ (Beyrut 1972); İzzeddin İbn Abdüsselâm, Münyetü’s-sûl fî tafżîli’r-Resûl ṣallallāhü ʿaleyhi ve sellem (Beyrut 1981); Şiʿrü Yezîd b. Muʿâviye (Beyrut 1982); Takıyyüddin İbn Teymiyye, el-Emr bi’l-maʿrûf ve’n-nehy ʿani’l-münker (Beyrut 1984) (Müneccid’in telif ve tahkik ettiği eserlerin tam listesi için bk. Abdülkerîm el-Yâfî, s. 471-498).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 336-337 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.