SÂLİMÎ

Uman’da Rustâk şehri yakınlarındaki Havkayn adlı beldede doğdu. Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledikten sonra Rustâk’a giderek Râşid b. Seyf el-Melekî’den eğitim aldı. On iki yaşında geçirdiği bir rahatsızlık yüzünden gözlerini kaybetmesine rağmen ilim meclislerine devam ederek güçlü hâfızası ve gayreti sayesinde Rustâk’ta parlak bir öğrenci olarak tanındı. Bu sırada bölgedeki İbâzî yönetiminin merkezi, Bû Saîd hânedanının Kays kolunun elinde bulunan Rustâk’tan Şeyh Sâlih b. Ali el-Hârisî’nin idaresindeki Şarkıye’ye intikal edince Sâlimî de 1890’larda ilmine ve dinî hassasiyetine güven duyduğu Hârisî’den ders almak için Şarkıye’deki Kâbil şehrine yerleşti. Hocasının öldüğü 1896 yılına kadar ondan faydalandı. Diğer iki önemli hocası Saîd b. Halefân el-Harûsî ve Muhammed b. Selîm el-Gāribî’dir. Daha sonra Şarkıye Hinâvîleri’nin yönetimini üstlenen hocası Sâlih b. Ali’nin oğlu Emîr Îsâ b. Sâlih’le ilgisini devam ettirdi. Ancak 1905 yılından sonra Cebeliahdar’daki Gāfirî ailesinden Benî Riyâm’a mensup Himyer b. Nâsır en-Nebhânî ile anlaşıp onun liderliğini destekledi. Benî Riyâm’la anlaşmalı olan Benî Harûs şeyhlerinden, eski öğrencisi Sâlim b. Râşid’in 1913’te Tenûf’ta imâmete seçilmesini sağlayıp Şarkıye’ye döndü. Sâlimî’nin hayatının son devresinde üstlendiği en önemli görev, 1913’ten 1955 yılına kadar Uman dahilinde imâmetin yeniden tesis edilmesinden sorumlu olan Nehda adlı hareketin başkanlığını kısa bir süre için de olsa üstlenmesi ve imâmet makamının işlerlik kazanması için önemli katkılarda bulunmasıdır. Bu dönemde hareketin bazı vakıf gelirleriyle desteklenmesi konusunda başta hocası Mâcid b. Hamîs el-Abrî olmak üzere bazı kimselerle görüş ayrılığına düştü. İlişkilerini düzeltmek amacıyla Hamrâ’da bulunan Abrî’yi ziyarete giderken yolda muhalifleri tarafından öldürüldü, cenazesi Tenûf’ta defnedildi. Reîsü’l-ulemâ unvanıyla anılan Sâlimî’nin takvâ sahibi, sözünü esirgemeyen, cesur, toplumun problemleriyle ilgilenen bir kimse olduğu kaydedilmektedir.

Eserleri. 1. Meşâriḳu Envâri’l-ʿuḳūl. Envârü’l-ʿuḳūl adlı eserinin şerhidir. İslâm inanç esasları, İslâm fırkaları ve bunların düşüncelerinin mukayeseli olarak ele alınıp incelendiği bir çalışma olup Ahmed b. Hamed el-Halîlî ve Abdülmün‘im el-Ânî tarafından neşredilmiştir (Dımaşk 1410/1989, 1416/1995).

2. Behcetü’l-Envâr. Envârü’l-ʿuḳūl’ün kısa bir şerhidir (Şerḥu ṭalʿati’ş-şems’in kenarında, Kahire 1317).

3. Tuḥfetü’l-aʿyân bi-sîreti ehli ʿUmân. Eserde Uman’ın coğrafî konumu, Uman halkı, Araplar’ın ülkeyi İranlılar’dan almasından itibaren kurulan devletler, ulemânın biyografisi, Uman’ı ziyaret eden seyyahlar ve eserin tamamlandığı 1910 yılına kadar Uman’daki siyasî olaylar ele alınmaktadır. Kitap Ebû İshak İbrâhim Ettafeyyiş’in tashih ve dipnotlarıyla yayımlanmıştır (I-II, Kahire 1332-1347, 1380/1961).

4. el-Ḥücecü’l-muḳniʿa fî aḥkâmi ṣalâti’l-cumʿa (Şerḥu ṭalʿati’ş-şems’in kenarında, Kahire 1317).

5. Cevherü’n-niẓâm fî ʿilmeyi’l-edyân ve’l-aḥkâm. Kolayca ezberlenebilmesi için her mısraı kendi içinde bağımsız olan urcûze şeklinde, özellikle kadılar için yazılmış dinler ve dinî hükümlerle ilgili bir eserdir.

6. Ġāyetü’l-murâd. İnanç esasları konusunda yine urcûze tarzında kaleme alınan bu eser Süleyman b. Muhammed el-Kindî tarafından şerhedilmiştir.

7. Şerḥu’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaḥîḥ (Ḥâşiye ʿale’l-Câmiʿi’ṣ-ṣaḥîḥ). Rebî‘ b. Habîb’in el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ diye de bilinen müsnedi üzerine yapılan geniş bir çalışmadır (I-II, Kahire 1326).

8. Medâricü’l-kemâl. Fıkha dair 2000 beyti aşkın bir eser olup İbrâhim b. Kays’ın Muḫtaṣarü’l-ḫıṣâl adlı eserinin nazma çekilmiş şeklidir. Müellifin buna yazdığı Meʿâricü’l-âmâl adlı şerhi Saîd b. Hamed el-Hârisî Netâʾicü’l-aḳvâl min Meʿârici’l-âmâl adıyla nesre çevirmiştir (Uman 1420/2000).

9. Şerḥu Bulûġi’l-emel fi’l-müfredât ve’l-cümel.

10. el-Menhelü’ṣ-ṣâfî. Aruz ve kafiyeye dair bir çalışmadır.

11. Telḳīnü’ṣ-ṣıbyân. Uman’daki İbâzîler’in çocukları için yazılmış ve birçok defa basılmış bir din bilgisi kitabıdır.

12. Ṭalʿatü’ş-şems. Müellifin Şemsü’l-uṣûl adlı fıkıh usulüne dair elfiyyesinin şerhidir (Kahire 1317).

13. el-Lümʿatü’l-muḍîʾe min eşiʿʿati’l-İbâżıyye (Kahire 1326).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2009 yılında İstanbul’da basılan 36. cildinde, 50 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.