TYAN, Émile

Beyrut’ta hıristiyan Mârûnî bir aile içinde dünyaya geldi. İlk ve orta öğreniminin ardından buradaki Saint Joseph Üniversitesi’nde hukuk okudu. Lisans üstü öğrenimi için gittiği Lyon Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde Le système de la responsabilité délictuelle en droit musulman adlı teziyle 1926’da doktor unvanını aldı. Daha sonra Beyrut’a dönerek Saint Joseph Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde ders vermeye başladı. Hocalığının yanı sıra Lübnan’ın Fransa’dan bağımsızlığı için verilen mücadelede ve Lübnan’da kanunların hazırlanmasında etkin rol oynadı, yargı organlarının çeşitli kademelerinde görevler üstlendi. Temyiz Mahkemesi üyeliğine getirildi ve bu kurumun ilk başkanlığını yaptı. 1948’de Yüksek Yargı Konseyi Meclisi başkanlığına tayin edildi. Temmuz 1949’da, Lübnanlı muhalif siyasetçilerden Antûn Saâde’nin askerî mahkemede yargılanıp hemen idam edilmesini onaylamadığı için bu görevinden istifa etti ve Hukuk Fakültesi’ndeki derslerine devam etti. Bir taraftan da çok ses getiren İslâm siyaset ve hukuk kurumlarıyla ilgili eserlerini kaleme aldı. Ayrıca çalkantılı bir dönem geçiren ve bağımsızlığını yeni kazanmış olan Lübnan’da siyasetle yakından ilgilendi. 1958’deki siyasî kriz sırasında adı cumhurbaşkanlığı adayları arasında geçti. 25 Temmuz 1965 - 9 Nisan 1966 tarihleri arasında Reşîd Kerâmî’nin başbakanlığındaki kabinede adalet bakanı olarak görev yaptı. 1997’de Beyrut Saint Joseph Üniversitesi Hukuk ve Siyaset Bilimleri Fakültesi’ne bağlı Centre d’Etudes des Droits du Monde Arabe (Arap Dünyası Hukuk Araştırmaları Merkezi) tarafından hukuk alanında yapılan çalışmalara verilmek üzere Émile Tyan ödülü ihdas edilmiştir (http://www.cedroma.usj.edu.lb/pdf/Prix/Regtyan.pdf).

Levanten bir müsteşrik olan Tyan, gerek İslâm hukukunun temel kavramları gerekse modern hukuk hakkındaki çalışmalarıyla tanınmıştır. Onun özellikle Histoire de l’organisation judiciaire en pays d’Islam, institutions du droit public musulman ve Le notariat et le régime de la preuve par écrit dans la pratique du droit musulman başlıklı eserleri İslâm hukuku, hilâfet ve kadılık müesseseleri alanında yapılan çalışmalarda temel başvuru eserleri haline gelmiştir. Tyan’ın da İslâm hukukunun gelişimi, yapısı ve genel hükümleriyle ilgili araştırmalarında birçok şarkiyatçının yaklaşımını sürdürdüğü görülmektedir. Bu yaklaşımda İslâm hukukunun ortaya çıkışı ve gelişmesindeki özgünlüğü görmezden gelme hâkimdir. Tyan’a göre de İslâm hukuku Bizans ve İran düşüncesinin etkisi altında gelişmiş bir sistem olup devlet sistemi otokratiktir. Hükümdar yargı başta olmak üzere bütün gücü kendi elinde toplamıştır (Institutions, I, 392-393). Kadılar esas itibariyle ya halifenin ya da valinin nâibi konumundadır ve bağımsız bir pozisyona sahip değildir. Siyasetçiler ise bunun aksine fıkıhtan bağımsız otonom bir yapı oluşturmuşlardır. Kādılkudâtlık müessesesi, Abbâsî Devleti’nin Bermekîler zamanında eski Sâsânîler’den aldığı idarî sistemlerden biridir. Émile Tyan’ın İslâm hukuk tarihiyle ilgili olarak ileri sürdüğü çeşitli iddialar bazı araştırmacılar tarafından eleştirilmiş ve bunlara cevap verilmiştir (Zâfir el-Kāsımî, II, 450-466; Khaleel Mohammed, bk. bibl.).

Eserleri: Le système de la responsabilité délictuelle en droit musulman (Beyrouth 1926, doktora tezidir), Histoire de l’organisation judiciaire en pays d’Islam (I-II, Paris 1938-1943; Leiden 1960), Le notariat et le régime de la preuve par écrit dans la pratique du droit musulman (Beyrouth 1945, 1959), Institutions du droit public musulman (I-II, Paris 1954-1956; Beyrouth 1999; eserin I. cildi Le califat, II. cildi Sultanat et califat alt başlıklarını taşımaktadır), el-Ḳānûnü’l-medenî el-Lübnânî: en-Niẓâmü’l-ʿaḳārî fî Lübnân (Kahire 1955), Muḥâḍarât ʿan aḥkâmi’l-miyâh ve’l-menâcim ve’l-maḳāliʿ ve’l-âs̱âr (Kahire 1958; madencilik, taş ocakları ve arkeolojik eserlerle ilgili hükümler hakkında ders notlarıdır), Notes sommaires sur le nouveau régime successoral au Liban (Paris 1960), Précis de droit international privé (Beyrouth 1966, 1974), Droit commercial (I-II, Beyrouth 1968-70), Le droit de l’arbitrage (Beyrouth 1972), Etudes de droit commercial (Beyrouth 1975), La prescription (Beyrouth 1977).

Émile Tyan, bu eserlerin yanı sıra çeşitli dergilerde ve kitap bölümlerinde makaleler, The Encyclopaedia of Islam’ın ikinci baskısı için İslâm hukukuyla alâkalı çok sayıda madde kaleme almıştır. Önemli makalelerinden bir kısmı şunlardır: “L’idée dynastique dans le gouvernement de l’Islam” (JA, CCXXII/2 [1933], s. 337-346); “La condition juridique du cadi ou juge musulman” (Introduction à l’étude du droit comparé: recueil d’études en l’honneur d’Edouard Lambert, I-III, Paris 1938, I, s. 126-134); “Le Caractère religieux de la fonction judiciaire en pays d’Islam” (Livre du vingt-cinquième anniversaire de l’Ecole française de droit de Beyrouth: Mélanges à la mémoire de Paul Huvelin, Paris 1938, s. 283-290); “Cession de dette et cession de créance dans la théorie et la pratique du droit musulman (d’après le Madhab Hanafite)” (Annales de l’Ecole française du droit Beyrouth, nr. 3-4 [Beyrouth 1946], s. 23-37); “Judicial Organization” (Law in the Middle East: Origin and Development of Islamic Law, ed. Majid Khadduri – Herbert J. Liebesney, Washington 1955, s. 236-278); “La procédure du ‘défaut’ en droit musulman” (St.I, VII [1957], s. 115-133); “Méthodologie et sources du droit en Islam (Istiḥsān, Istiṣlāḥ, Siyāsa šarʿiyya)” (a.g.e., X [1959], s. 79-109); “Les rapports entre droit musulman et droit européen occidental en matière de droit civil” (al-Andalus, XXVI/2 [Madrid 1961], s. 323-336); “L’autorité de la chose jugée en droit musulman” (St.I, XVII [1962], s. 81-90); “Iflās et procédure d’éxécution sur les biens en Droit musulman (maḏhab ḥanafite)” (a.g.e., XXI [1964], s. 145-166); “Le droit moderne au Liban et en Syrie” (Jean Baz ile birlikte, Handbuch der Orientalistik: Der Nahe und der Mittlere Osten: Ergänzungsband III: Orientalisches Recht, ed. B. Spuler, Leiden 1964, s. 344-359); “La condition juridique de ‘l’absent’ (mafkûd) en droit musulman, particulièrement dans le Madhab Hanafite” (St.I, XXXI [1970], s. 249-256).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 619-620 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.