CANAN, İbrahim

Karaman’ın Ermenek ilçesinin Küçük Karapınar köyünde doğdu (şimdi Sarıveliler ilçesi). Konya Lisesi’nde tamamladığı (1958) orta öğreniminden sonra Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’ne girdi. Mezuniyetinin ardından atandığı Kayseri İmam-Hatip Okulu’nda meslek dersleri öğretmeni olarak çalıştı (1962-1964). Askerlik görevinden sonra Akşehir Ortaokulu’nda din bilgisi öğretmenliğine tayin edildi (1966). Devlet doktora burs sınavını kazanarak Fransa’da Sorbonne Üniversitesi’nde doktora eğitimine başladı (Nisan 1967). 1969-1970 öğretim yılında Tunus Burgiba Dil Enstitüsü’nde Arapça kurslarına katıldı. Les méthodes de l’enseignement du prophète Muhammed adlı doktora teziyle doktor unvanını aldı (1972). 1973 yılının başında Erzurum Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi’nde asistan olarak göreve başladı. 1978’de Hz. Peygamber’in Sünneti’nde Terbiye başlıklı teziyle doçent, 1989’da profesör oldu. Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde bir dönem dekanlık (1993-1996), özel Bakü Kafkas Üniversitesi’nde bir buçuk yıl rektörlük yaptı. Ardından Marmara Üniversitesi İlâhiyat Meslek Yüksek Okulu’na tayin edildi (1997) ve buradan emekliye ayrıldı (2007). Yalova’da katıldığı ilmî bir toplantıdan dönerken İstanbul’da trafik kazasında öldü ve Eyüpsultan Mezarlığı’na defnedildi (14 Ekim 2009). Fransızca ve Arapça bilen İbrahim Canan’ın yedi çocuğu olmuştur. Toplumsal sorunlara karşı duyarlı ve İslâm dünyasının güncel meseleleriyle ilgili olan İbrahim Canan samimi, hoşgörülü, nazik ve yardım sever biri olarak tanınmış, muhafazakâr hadis anlayışının yaygınlaşması konusunda etkili olmuştur. Canan’ın hayatında Risâle-i Nûr’un büyük bir yeri vardır. Lise yıllarında Risâle-i Nûr derslerine katılmaya başlamış, Konya’da oturan Said Nursi’nin kardeşi Abdülmecit Nursi (Ünlükul) ile yakın ilişki kurmuş, Risâle-i Nûr talebeleriyle ilişkileri Ankara’da da devam etmiştir. İbrahim Canan lise öğrenciliği yıllarında amatör fotoğrafçılık yapmış, 1959’da Ankara’ya giden Said Nursi ve talebelerinin Ulus’ta Beyrut Palas çıkışındaki meşhur fotoğrafını o çekmiştir.

Eserleri. 1. Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi (I-XVIII, Ankara 1988). Mecdüddin İbnü’l-Esîr’in Câmiʿu’l-uṣûl li-eḥâdîs̱i’r-Resûl’ünün İbnü’d-Deyba‘ tarafından Teysîrü’l-vüṣûl adıyla yapılan muhtasarının tercümesi ve şerhidir. Söz konusu muhtasara, İbn Mâce’nin es-Sünen’i yerine Mâlik’in el-Muvaṭṭaʾı alınmıştır. İbrahim Canan kitabın sonuna, İbn Mâce’nin es-Sünen’inde yer alıp da adı geçen eserlerde bulunmayan 1351 hadisi de eklemiş, böylece 7338 hadisin tercüme ve şerhini yapmış, eserin baş tarafına hadis usulü ve tarihine dair bir mukaddime yazmıştır. Kitap daha sonra mukaddime kısmı çıkarılarak Hadis Ansiklopedisi: Kütüb-i Sitte adıyla yayımlanmıştır (I-XVIII, İstanbul, ts.). Eserin mukaddimesinin muhtasarı Hadîs Usûlü ve Tarihi adıyla da basılmıştır (Ankara 1998).

2. Yeni Usûl-i Hadîs. Zafer Ahmed Tehânevî’nin İʿlâʾü’s-sünen adlı eserinin Ḳavâʿid fî ʿulûmi’l-ḥadîs̱ adıyla neşredilen (1972) mukaddimesinin tercümesidir (İzmir 1982).

3. Peygamberimizin Hadislerinde Medeniyet Kültür ve Teknik (İstanbul 1984).

4. Peygamberimizin Okuma Yazma Seferberliği ve Öğretim Siyaseti (İstanbul 1984).

5. Hz. Peygamber’in Sünnetinde Tıp (Tıbb-ı Nebevî) (Ankara 1995).

6. Peygamberimizin Yanılması Meselesi (İstanbul 1999).

7. Peygamberimizin Ehl-i Kitap ile Diyaloğu (İstanbul 2006).

İbrahim Canan’ın diğer eserleri de şunlardır: Peygamber Yıldızları Sahabe Dünyası (İstanbul 1996; üç bölümden oluşan eserin birinci bölümünde âyet ve hadisler ışığında sahâbe hakkında genel bilgiler verilmiş, ikinci bölümde Said Nursi’nin sahâbe nesliyle ilgili görüşleri açıklanmış, üçüncü bölümde Hz. Peygamber’in vefatından sonra ortaya çıkan siyasî ihtilâflara yer verilmiştir); Peygamberimizin Tebliğ Metotları-1, 2 (İstanbul 1998, 2002; müellifin doktora tezinin çevirisidir); Hz. Peygamber’in Sünnetinde Terbiye (Ankara 1980; İstanbul 1982; İzmir 2008; müellifin doçentlik tezidir); Resulullah’a Göre Aile ve Okulda Çocuk Terbiyesi (İstanbul 1979, 1983, 1993; bu eser, yayımlandığı yıl Türkiye Millî Kültür Vakfı ödülünü kazanmıştır); İslâm’da Temel Eğitim Esasları (İstanbul 1980); Aile İçi Eğitim (İstanbul 2006); Aile Reisi ve Baba Olarak Hz. Peygamber (İstanbul 1996, 1999); Kur’an’da Çocuk Eğitimi (İstanbul 1996); Çocuk Hakları Beyannamesi Işığında İslâm’da Çocuk Hakları (İstanbul 1980); İslâm’da Zaman Tanzimi (İstanbul 1985, 1991); İslâm’da Çevre Sağlığı (İstanbul 1986); İslâm Işığında Anarşi: Sebepler, Tedbirler, Çareler (İstanbul 1984); Krizin Sabahı (İstanbul 2002); İslâm Âleminin Ana Meselelerine Bediüzzaman’dan Çözümler (İstanbul 1994); Bediüzzaman’ın Fikir Programı Üzerine Bir Analiz (İstanbul 2008); Risale-i Nur Işığında Alevî Sünnî Meselesi (İstanbul 2002); Sulh Çizgisi (Erzurum 1978; İzmir 1980); Tebliğ, Terbiye ve Siyasi Taktik Açılarından Hicret (İstanbul 1981); Hazreti İbrahim’den Mesajlar (Hz. İbrahim’in Mesajı) (İstanbul 1998, 2005); İslâm Davetçisinin El Kitabı (İstanbul 1996, 2009); Namus Fitnesi Mut’a Nikâhı (İstanbul 1992, 2011); Seminer ve Tez Rehberi (Erzurum 1978); Ahkâmu’s-sığâr: İslam Hukukunda Çocuklarla İlgili Hükümler (Hanefî fakihi Üsrûşenî’nin Câmiʿu aḥkâmi’ṣ-ṣıġār adlı eserinin çevirisi [İstanbul 1984]); Tarihçi Açısından Din (Arnold J. Toynbee’den çeviri, İstanbul 1978); Makina ve Çarkları: Sovyet Adamının Yetişmesi (Michel Heller’den çeviri, İstanbul 1998); İslâmî İlimlerde İsrâiliyyât yâhut Gayr-i İslâmî Menşeli Rivayetler (Muhammed Hamîdullah’tan çeviri [İİFD, sy. 2 [1977], s. 295-319]); İslâm Hukukunun Kaynakları Açısından Kitâb-ı Mukaddes (Muhammed Hamîdullah’tan çeviri [İİFD, sy. 3 [1979], s. 379-410; sy. 4 [1980], s. 313-326]). İbrahim Canan’ın bazı eserleri değişik adlarla yayımlanmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 244-245 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.