https://islamansiklopedisi.org.tr/car--bureyke
Yaklaşık olarak Bedir’e 28, Cuhfe’ye 150, Medine’ye 200 km. mesafede yer alır. Asr-ı saâdet’te ve daha sonraki dönemlerde Mısır, Habeşistan, Aden, Çin ve Hindistan’dan gelen ticaret gemilerinin rahatlıkla yanaşıp yüklerini boşalttıkları küçük bir sahil şehri ve önemli bir limandı. Medine’den kalkan bir kervan dört beş günlük bir yolculuktan sonra Câr’a ulaşırdı. Şehrin bir bölümü sahilde, bir bölümü de Karâfe köyünün bulunduğu adada yer alıyordu. Özellikle Habeşistan’dan gelen tüccar gemileri Karâfe’de demir atardı. Şehir halkı ticaretle uğraşır ve su ihtiyaçlarını Vâdiiyelyel’deki kaynaklardan karşılardı.
Habeşistan’a hicret eden müslümanlar dönüşlerinde Kızıldeniz yoluyla Câr Limanı’na çıkmışlardır. Hz. Ömer, Mısır Valisi Amr b. Âs’a Medine halkının erzak sıkıntısı çektiğini bildirerek haraç olarak alınan hububatı deniz yoluyla göndermesini emretti. Bunun üzerine Mısır’dan Câr Limanı’na gönderilen hububat ve zeytinyağı buradan Medine’ye sevkedildi. Câr’a gelen erzakla yakından ilgilenen Hz. Ömer bizzat Câr’a giderek yirmi gemiyle gönderilen erzakın muhafaza edilmesi için iki depo yaptırmıştır. Zeyd b. Sâbit’e de halkı durumlarına göre bir deftere kaydetmesini ve gelen erzakla ilgili olarak her biri için bir senet yazıp altını mühürlemesini istedi. İslâm tarihinde senetle hububat satışıyla ilgili ilk örnek budur.
Câr üzerinden Medine’ye erzak nakli Hz. Osman zamanında karışıklıklar çıkıncaya kadar sürdü. Daha sonra Muâviye ve Yezîd devrinde yeniden başlayan sevkiyat Şiî isyanları yüzünden zaman zaman sekteye uğramakla beraber Abbâsî Halifesi Ebû Ca‘fer el-Mansûr zamanına (754-775) kadar devam etti. Ortaçağ’ın sonlarına doğru Yenbu‘ Limanı daha fazla önem kazanarak Câr’ın yerini aldı. Bugün el-Büreyke adıyla anılan Câr’da tarihî eserlere ait bazı kalıntılar mevcuttur.
BİBLİYOGRAFYA
İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, I, 208; III, 282, 311.
İbn Abdülhakem, Fütûḥu Mıṣr (Torrey), s. 166.
Belâzürî, Fütûh (Fayda), s. 309.
İbnü’l-Fakīh, Kitâbü’l-Büldân, s. 78.
Ya‘kūbî, Târîḫ, II, 154.
a.mlf., Kitâbü’l-Büldân, s. 313, 341.
İbn Hurdâzbih, el-Mesâlik ve’l-memâlik, s. 153.
Taberî, Târîḫ (Ebü’l-Fazl), II, 654; IX, 553.
Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, Meḳātilü’ṭ-Ṭâlibiyyîn (nşr. Seyyid Ahmed Sakr), Beyrut, ts. (Dârü’l-ma‘rife), s. 706-717.
İbn Havkal, Ṣûretü’l-arż, I, 21, 31.
Ḥudûdü’l-ʿâlem (Minorsky), s. 81-148.
Bekrî, Muʿcem, I, 355-356.
Kādî İyâz, Meşâriḳu’l-envâr, Kahire 1333, I, 169.
Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân, II, 93-94.
Ebü’l-Fidâ, Taḳvîmü’l-büldân (trc. Abdülmuhammed Âyetî), Tahran 1349, s. 113, 166.
Müstevfî, Nüzhetü’l-ḳulûb (Strange), s. 15.
Kāmûsü’l-a‘lâm, III, 1754.
Âtik b. Gays el-Bilâdî, Ḳalbü’l-Ḥicâz, Mekke 1405/1985, s. 146, 150, 155, 156.
