el-ELFİYYE

İslâmî ilimleri 1000’er beyitlik manzumeler içinde ele alma geleneği biri Irâkī’ye, diğeri Süyûtî’ye ait olmak üzere hadis usulü ilmine de iki Elfiyye kazandırmıştır. İbnü’s-Salâh’ın ʿUlûmü’l-ḥadîs̱’ini et-Taḳyîd ve’l-îżâḥ (nşr. Abdurrahman Muhammed Osman, Kahire 1403/1981) adıyla şerheden Irâkī, hadis usulü konularının kolayca ezberlenmesi için ʿUlûmü’l-ḥadîs̱’i 1002 beyitte özetlemiş, Cemâziyelâhir 768’de (Şubat 1367) Medine’de tamamladığı bu çalışmasına Tebṣıratü’l-mübtedî ve teẕkiretü’l-müntehî (et-Tebṣıra ve’t-teẕkire) adını vermiştir. Manzumede hadis usulü konuları İbnü’s-Salâh’ın eserindeki (bk. MUKADDİMETÜ İBNİ’s-SALÂH) sıra ile ele alınmaktadır. Bir kısım konular önemine göre daha çok beyitle işlenmekte, bazan İbnü’s-Salâh’ın temas etmediği meseleler üzerinde de durulmaktadır. Eser ilk defa baskı tarihi verilmeden Hindistan’da yayımlanmış, daha sonra şerhleriyle birlikte basılmıştır.

Hadis talebeleri arasında büyük rağbet gören Elfiyye başta müellifi olmak üzere birçok âlim tarafından şerhedilmiştir. Bunların başlıcaları şunlardır: 1. Irâkī, Fetḥu’l-muġīs̱ bi-şerḥi Elfiyyeti’l-ḥadîs̱. Irâkī Elfiyye’sini geniş bir şekilde şerhetmeye başlamış, daha sonra bundan vazgeçerek kaleme aldığı orta hacimdeki eserini 25 Ramazan 771’de (22 Nisan 1370) tamamlamıştır. Fetḥu’l-muġīs̱’i neşre hazırlayan Mahmûd Rebî‘, ed-Derâri’l-fâḫira ʿalâ şerḥi’t-Tebṣıra adını verdiği dipnotlarla birlikte eseri bir cilt içinde dört ayrı cüz halinde yayımlamıştır (Kahire 1355/1937). Bu neşir Ahmed Muhammed Şâkir tarafından gözden geçirilerek tekrar yayımlanmıştır (Beyrut 1408/1988). Eserin Muhammed b. Hüseyin el-Irâkī el-Hüseynî tarafından Zekeriyyâ el-Ensârî’nin Fetḥu’l-bâḳī ʿalâ Elfiyyeti’l-ʿIrâḳī adlı şerhiyle birlikte üç cilt halinde yapılan neşrinde (Beyrut, ts.) Irâkī’nin şerhinin adı et-Tebṣıra ve’t-teẕkire diye gösterilmişse de aynı neşirde Zekeriyyâ el-Ensârî beşinci beyti açıklarken et-Tebṣıra ve’t-teẕkire’nin Elfiyye’nin adı olduğunu söylemektedir (I, 8). 2. Muhammed b. Abdurrahman es-Sehâvî, Fetḥu’l-muġīs̱. Kâtib Çelebi, üç cilt halinde basılan bu eserin (Beyrut 1403/1983) Elfiyye şerhlerinin en mükemmeli olduğunu söylemektedir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 157). 3. İbrâhim b. Ömer el-Bikāî, en-Nüketü’l-vefiyye (Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 252, 275 varak). 4. Zekeriyyâ el-Ensârî, Fetḥu’l-bâḳī ʿalâ Elfiyyeti’l-ʿIrâḳī (yk.bk.). 5. Emîr Pâdişah, Şerḥu Elfiyyeti’l-ʿIrâḳī (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 340, 196 varak; Millet Ktp., Murad Molla, nr. 329, 87 varak). Kâtib Çelebi bu eserin Elfiyye’nin bir özeti olduğunu söylemektedir. 6. Abdürraûf el-Münâvî, Şerḥu Elfiyyeti’l-ʿIrâḳī (İÜ Ktp., AY, nr. 888, 128 varak). 7. Üchûrî, Şerḥu Elfiyyeti’l-ʿIrâḳī (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 2305, 215 varak). Kâtib Çelebi ve Kettânî Elfiyye’nin diğer şerhleriyle hâşiyelerinden de söz etmektedirler.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1995 yılında İstanbul’da basılan 11. cildinde, 29 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.