GALLOTTA, Aldo

17 Temmuz 1941’de Salerno’da doğdu. Lise yıllarından beri Osmanlı medeniyetine karşı ilgi duyuyordu. Osmanlılar’ın tarihsel ve kültürel gelişiminin karmaşıklığına hayran kalarak Istituto Universitario Orientale’de (Università degli Studi di Napoli “L’Orientale”) Arapça ve Farsça’nın yanı sıra Alessio Bombaci’nin rehberliğinde bugünkü Türkçe’yi ve Osmanlı Türkçesi’ni öğrendi. Eğitimini tamamladıktan sonra aynı üniversitede Türk dili ve edebiyatı profesörü olarak 18 Haziran 1997’deki ölümüne kadar çalıştı.

Gallotta’nın geniş bir yelpazeye yayılan orijinal ve eklektik çalışmaları arasında Seyyid Murâd’a ait Gazavât-ı Hayreddin Paşa’ya dair yazdıkları önemli bir yer tutmaktadır. Gallotta bu XVI. yüzyıl metnini titiz bir dil bilimi analizine tâbi tutmuş, metnin üretildiği dönemde Osmanlı Devleti’ni ve Akdeniz bölgesini tarihsel ve kültürel bağlamda incelemiştir. Türkler’in Anadolu’daki ilk yayılması üzerine de çalışan Gallotta’nın Oğuz miti ve Osmanlı Devleti’nin kökenine dair getirdiği yorumlarla Anadolu Selçuklu Devleti’nde beylerbeyi unvanının kullanımı hakkında yaptığı ayrıntılı bir inceleme dikkate şayandır. Luigi Bonelli, Ettore Rossi ve Alessio Bombaci gibi İtalyan şarkiyatçılarının izinden giden Gallotta, Osmanlı paleografyası ve diplomatikası ile de yakından ilgilenmiş, adı geçen bilim adamlarının bulgularını geliştirmiştir. İtalyan arşivlerindeki Osmanlı dokümanlarını da farklı mecralarda yayımlamıştır. Napoli ve Torino millî kütüphanelerinde yer alan Türkçe el yazmalarını katalogladığı iki projenin yanı sıra Gallotta’nın, bu el yazmalarının tarihlerinin tesbiti gibi paleografik yaklaşımın teorik yanları üzerine yoğunlaşan araştırmaları da vardır.

Aldo Gallotta’nın diğer önemli bir yanı Osmanlı Türkçesi’nin tarihi üzerine yaptığı çalışmalarda ortaya çıkar. Bu bağlamda Grek alfabesiyle yazılmış Türkçe dokümanlardan, Giovanni Battista Montalbano’nun 1622-1632 yılları arasında Latince kaleme aldığı Türkçe dil bilgisi kitabına dair birçok değişik “transkriptionstexte”nin incelemesini gerçekleştirmiştir. Yeniçağ’da Osmanlı-Avrupa etkileşiminin önemine işaret eden metin ve yazıların analizini gerçekleştirdiği çalışmalarında da Gallotta’nın dilbilimsel ve paleografik endişeleri açık biçimde görülür. Bu eserlerde İtalya’da (özellikle daha az çalışılmış olan Güney İtalya’da) Türkler ve Türkçe üzerine bilinenleri mercek altına almıştır. Sonraki dönemlerinde ise Osmanlı coğrafya kaynaklarına yoğunlaşmış ve Pîrî Reis’in Kitâb-ı Bahriyye’sinin yanı sıra basılmamış birçok eseri incelemiştir. Son çalışmalarından biri, XVI. yüzyılda Hint Okyanusu’ndaki yayılmaları kapsamında Osmanlılar’ın Portekizliler’i nasıl algıladığına dairdir.

Eserleri. Gallotta’nın başlıca çalışmaları şöylece sıralanabilir: “Le Gazavat di Hayreddin Barbarossa” (Studi Magrebini, III [Napoli 1970], s. 79-160, 79-103. sayfaları Salih Akdeniz tarafından tercüme edilmiştir: TTK Belleten, XLV/180 [1981], s. 473-500); “16^th Century Ottoman Turkish as Represented in the Ghazavat-ı Khayreddin Pasha” (POF, sy. 30 [Sarajevo 1980], s. 145-152); “II Ġazavāt-i Ḫayreddin Paša di Seyyid Murâd. Edito in Facsimile secondo il mss. 1663 dell’Escurial di Madrid con le varianti dei mss. Barb. Or. 127 della Biblioteca Vaticana, cod. Or. Fol 40 della Württembergische Landesbibliothek di Stoccarda. T.Y. 94 e 2459 della Üniversite Kütüphanesi di İstanbul. Or. Quart 1751 della staatsbibliothek di Berlino” (Studi Magrebini, XIII [Napoli 1981], s. 1-43; kitap konumundaki bu eserin giriş bölümünü Mahmut Şakiroğlu Türkçe’ye çevirmiştir: Erdem, IV/10 [1988], s. 127-163); “Il ‘Ġazavāt-i Ḫayreddīn Paşa’ Pars Secunda e la spedizione in Francia di Hayreddin Barbarossa” (Studies in Ottoman History in Honour of Professor V. L. Ménage, nşr. C. Heywood – C. Imber, İstanbul 1994, s. 77-89); “Il trattato turco-veneto del 12 gennaio 1482” (Studia Turcologica Memoriae Alexii Bombaci Dicata, Napoli 1982, s. 219-235); “Venice et l’Empire ottoman, de la paix du 25 janvier 1479 à la mort de Mahomed II, 3 mai 1481” (Revue de l’orient musulmane et de la Méditerranée, XXXIX [1985], s. 141-175); “Diplomi turchi dell’Archivio di Stato di Firenze. Lettere da Algeri ai Granduchi di Toscana (XVII secolo)” (Studi Magrebini, XI [Napoli 1979], s. 167-205); “La grammatica turca di Gio. Battista Montalbano (XVII secolo)” (Atti del Simposio di ricerche edi. Studi per uno suiluppo scientifico de repporti italo-turchi, Milano 1981, s. 177-190); “Venedik Devlet Arşivi’nde Osmanlı Şehzâdesi Sultan Cem ile İlgili Belgeler” ([trc. Mahmut Şakiroğlu], TT, V/30 [1986], s. 19-27, G. Bova ile birlikte); “Le caratteristiche fonetiche della ‘grammatica della lingua turca’ di Giovan Battista Montalbano” (AION, LV/3 [1995], s. 253-268); “Codex Claminicus’un Yeni Bir Nüshası” (Uluslararası Türk Dili Kongresi 1992, Ankara 1996, s. 267-271); “Ottomani e Portoghesi nell’oceano Indiano nel XVI secolo” (Il Portogallo e i mari: Un incontro tra Culture [Napoli 15-17 dicembre 1994], Napoli 1997, II, 179-238); “Oğuz Efsanesi ve Osmanlı Devleti’nin Kökenleri: Bir İnceleme” (Osmanlı Beyliği 1300-1389 [trc. Gül Çağalı Güven v.dğr.], İstanbul 1997, s. 41-61); “The History of Avania” (Studia Ottomanica: Festgabe für György Hazai zum 65. Geburtstag, Wiesbaden 1997, s. 53-73); “İtalyancadaki Türkçeden Ödünç Kelimeler: Venedikçe Gorna, Oluk, Su Yolu” (Hasan Eren Armağanı, Ankara 2000, s. 145-151).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 462-463 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.