HÂFIZ İBRÂHİM DALLİU

Tiran’da doğdu. Babasının adı Mustafa’dır. Tiran’ın tanınmış kültürlü ailelerinden birine mensup olan Hâfız İbrâhim ilk ve orta öğrenimini Tiran’da tamamladı. Bu arada Osmanlıca ve Arapça öğrendi. Ardından tahsil için İstanbul’a gittiyse de iki yıl sonra maddî sıkıntı yüzünden memleketine döndü. Arnavut isyanı döneminde yetişip kendi bölgesinin önde gelenlerinden biri olmasına rağmen kaynaklarda hayatı hakkında fazla bilgi yoktur.

Tiran’da ilk olarak Arnavutça tedrisat yapan okula öğretmen tayin edilen Hâfız İbrâhim, bilhassa kadın öğretmenlerin yetiştirilmesi hususunda faaliyet gösterdi. 1909 yılının sonlarına doğru Arnavutluk halkı için kurulmuş olan İlbasan’daki öğretmen okulunda görev yaptı. 1908’de Manastır (Bitola-Makedonya), 1909’da İlbasan ve 1920’de Luşnyı (Lushnjë-Arnavutluk) kongrelerine katıldı. 1912’de Arnavutluk’un bağımsızlığının ilânında da etkili olan Hâfız İbrâhim’in, 1924-1926 yılları arasında Tiran’da çıkan haftalık Dajti adlı derginin sorumlu başyazarlığı görevini yürüttüğü görülmektedir.

1910’dan itibaren döneminin fikrî cereyanlarına karşı çıktığı için değişik zamanlarda hapsedildi. Arnavutluk Kralı Ahmet Zogu devrindeki İtalya istilâsı esnasında ve özellikle Enver Hoca döneminde kaleme aldığı yazıları sebebiyle tutuklandı, yazılarını neşreden yayınevleri kapatıldı. Enver Hoca’nın komünist iktidarı zamanında mahkûmiyeti bittikten sonra Tiran’da vefat etti.

Hâfız İbrâhim, Arnavut aydınlarının önde gelenlerinden biri sayılmaktadır. Eğitim, din, siyaset ve kültür alanlarında etkili faaliyetlerde bulunmuş, bir yandan okullarda görev yaparken öte yandan Kur’an tercüme ve tefsir çalışmalarını sürdürmüştür. Dajti dergisinin kurucularından biri olan Hâfız İbrâhim dönemindeki aydınları bu dergi etrafında toplamaya çalışmıştır. Arnavut halkına ait etnik bölgelerin birleştirilmesi için mücadele etmiş ve bu sebeple geniş bir çevre edinmiştir. Bu arada Osmanlı parlamentosunda milletvekili olan Hasan Priştina ve kültür çevrelerinin meşhurlarından sayılan Mûsâ Maçi, Hâfız Ali Korça, İsmâil Ndroçi, Hasan Vogli, Müslim Lagami, Norbert Yokl gibi kişilerle münasebet kurmuştur. Arapça, Türkçe ve muhtemelen Farsça’ya da vâkıf olan Hâfız İbrâhim eserlerinde, toplumu yaşadığı dönemin kültürel değerlerine bağlı kalarak ilerletmeyi amaçlamıştır. İsmâil Bardhi tarafından Hâfız İbrâhim’in hayatı, eserleri ve ilmî kişiliği konusunda bir doktora tezi hazırlanmaktadır.

Eserleri. Hâfız İbrâhim’in en önemli eseri Ajka e Kuptimevet të Kur’ani Qerimit (Kur’ân-ı Kerîm meâllerinin özü) adlı Arnavutça tercüme ve tefsir çalışmasıdır (Tiranë 1929). Kur’ân-ı Kerîm’in başından Tevbe sûresinin 16. âyetine kadar devam eden 1572 sayfa hacmindeki eser bu dilde yazılmış ilk tefsir kitabıdır. Müellifin hepsi Tiran’da basılmış diğer eserleri de şunlardır: Texhvidi (Tecvid [1921]); E Lemja e të Madhit Profit dhe Jeta e Tij (Ulu Peygamber’in doğumu ve hayatı [1934]); Dhuntie Ramazani (Ramazanın verdikleri [1935]); Mësime Teorike dhe Praktike të Moralit Islam (İslâm ahlâkına ait teorik ve pratik dersler [1935]); Libri i së Falmes (Namaz kitabı [1937]); Një Broshurë mbi Degat e Imanit (İman esaslarına ait bir broşür [1939]); Besimi i Muslimanëvet (Müslümanın inanç esasları [1942]); Ç’është Islamizma (İslâm nedir? [ts.]); Udha Muhammedane (Muhammed’in yolu [ts.]); Hadithi Arbain (Kırk hadis [ts.]); Patriotizma në Tiranë (Tiran’da vatanperverlik [ts.]); Grenxat e Kuqe të Tiranës (Tiran’ın kızıl arıları [ts.]); Dokrrat e Hinit (Kül budalalıkları [ts.]); Një Andërr e Ime (Bir rüyam). Son eserin yazma bir nüshası İsmâil Bardhi’nin özel kütüphanesinde bulunmaktadır. II. Dünya Savaşı’ndan sonra Arnavutluk’taki komünist rejim yüzünden bu eserlerin bir kısmının Belçika, Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri’nde yayımlandığı söylenmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1997 yılında İstanbul’da basılan 15. cildinde, 92 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.