https://islamansiklopedisi.org.tr/hatib-el-umevi
514 (1120) yılında Kurtuba’da (Córdoba) doğdu. Ebü’l-Kāsım İbn Rızâ, Muhammed b. Ca‘fer b. Sâf, Abdürrahîm el-Haccârî ve Ebû Bekir Ayyâş b. Ferec’den kıraat ilmi, Ebü’l-Hasan Yûnus b. Mugīs, Ebû Bekir İbnü’l-Arabî ve İbn Meserret’ten hadis okudu. İbn Ebü’l-Hisâl ve Ebû Bekir b. Semhûn’dan Arap dili ve edebiyatı tahsil etti. Ebû Bekir b. Hulûf ve Ebû Abdullah el-Bağdâdî’den rivayette bulundu; İbn Rüşd de kendi rivayet ve teliflerini rivayet edip okutabilmesi için ona icâzet verdi. Uzun müddet İşbîliye (Sevilla) Kadısı Ebû Hafs b. Ömer ile birlikte bulundu. İşbîliye’de hatiplik yaptığı için “Hatîb”, edebiyata olan eğilim ve yeteneğinden dolayı da “Edîb” lakabıyla tanındı. İbnü’l-Ebbâr, Ümevî’nin 602 (1205) yılında İşbîliye’de öldüğünü bildirmektedir (et-Tekmile, I, 20).
Eserleri. İbnü’l-Ebbâr, Hatîb el-Ümevî’nin kendi eserlerini ve bazı hocalarının adlarını yazdığı bir belgeyi gördüğünü belirtir ve şu eserleri kaydeder (a.g.e., I, 20):
1. Ravżatü’l-ezhâr. Edebî ilimlere dair olup Vatikan (V, 1164), British Museum (Or. 6347) ve Rabat (nr. 679d) kütüphanelerinde kayıtlı birer nüshası vardır (Brockelmann, I, 596; Ziriklî, II, 203).
2. Kitâb fi’l-envâʾ. Halk astronomisiyle ilgili olan bu eserin 800’de (1397-98) istinsah edilmiş otuz sekiz varaklık tek nüshası Escurial Library’de kayıtlı olup (Ar. 941) Endülüs’te kıble tayiniyle ilgili bir bölümü David A. King tarafından neşredilmiştir (Islamic Astronomical Instruments, s. 367, not 22, 370, 389). “Kıt‘a min Kitâb fi’l-envâ’” başlıklı bu parçaya göre, Kuzey kutbunu sol omuzu arkasına aldıktan sonra güneye yönelen kimsenin karşısındaki yer kıbledir.
3. el-Lüʾlüʾü’l-manẓûm fî maʿrifeti’l-evḳāt bi’n-nücûm. Yıldızlar vasıtasıyla vakit tayini konusundaki bu eserin herhangi bir nüshasına rastlanmamıştır. Kitabın adı Ġāyetü’n-Nihâye (I, 223) ve Muʿcemü’l-müʾellifîn’de (III, 253) el-Lüʾlüʾü’l-manẓûm fî maʿrifeti’l-evḳāt ve’n-nücûm olarak geçmektedir. Suter, bu kitabın Kitâb fi’l-envâʾ ile aynı eser olabileceğini söyler (Die Mathematiker, s. 130-131).
Hatîb el-Ümevî’nin, günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmeyen Ravżatü’l-ḥaḳīḳa fî bedʾi’l-ḫalîḳa ve Tehâfütü’ş-şuʿarâʾ adlı iki eseri daha olduğu belirtilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA
İbnü’l-Ebbâr, et-Tekmile, Madrid 1886, I, 20.
İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, I, 223.
Makkarî, Nefḥu’ṭ-ṭîb, III, 209.
Suter, Die Mathematiker, s. 130-131.
Brockelmann, GAL Suppl., I, 596.
Îżâḥu’l-meknûn, I, 592.
Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), II, 203.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, III, 253.
D. A. King, Islamic Astronomical Instruments, London 1987, s. 367 (not 22), 370, 389.
