HOURANI, George Fadlo

13 Haziran 1913’te İngiltere’de Manchester’in banliyösü Didsbury’de doğdu. Lübnan’dan İngiltere’ye göç etmiş bir hıristiyan Arap ailesine mensuptur. İlk ve orta öğrenimini Didsbury’de yaptı ve Grekçe, Latince, Fransızca öğrendi. Daha sonra girdiği Londra yakınlarındaki Mill Hill School’da klasik Batı edebiyatı, arkasından da 1932-1936 yılları arasında Oxford Üniversitesi’nde Grek ve Roma tarihi, klasik Batı edebiyatı ve modern felsefe okudu. Tahsili sırasında 1933’te Almanya’ya, 1934’te Lübnan’a gitti; Lübnan’da kaldığı süre içinde Filistin ve Mısır’a da kısa gezilerde bulundu. Böylece Ortadoğu’yu tanıdıkça bölgenin kültür ve medeniyetine ilgisi arttı. 1937 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ne giderek Princeton Üniversitesi Doğu Araştırmaları Bölümü’nde, kendisi gibi Lübnan asıllı bir hıristiyan Arap olan Philip K. Hitti yönetiminde doktora yapmaya başladı. “Dokuz ve Onuncu Yüzyıllarda Hint Okyanusu’nda Arap Denizciliği” konulu tezini 1939’da bitirdi ve aynı yıl Kudüs’e giderek İngiliz mandası altındaki Filistin halkı için en yüksek seviyeli eğitim kurumunu teşkil eden Government Arab College’da klasik edebiyat, mantık ve felsefe tarihi hocası oldu. Bu okulda İhsan Abbas, İrfan Şehîd, Muhammed Zâyid gibi kişilerin yetişmesine katkıda bulundu. 1948’de manda yönetimi sona erince İngiltere hesabına Filistin’de kaldı.

Hourani, 1950 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ne giderek Michigan Üniversitesi’nde Arapça okutmaya başladı ve daha sonra aynı üniversitede Yakındoğu araştırmaları doçenti oldu. 1952’de başlattığı İslâm felsefesi dersleri Amerika’da bu alanda açılmış ilk programdı. Süveyş Kanalı’nın işgali sırasında Amerikan vatandaşı olarak Mısır’da kaldı ve Kahire Amerikan Üniversitesi’nde İbn Rüşd üzerine dört konferans verdi (1956-1957). 1960’ta Moskova’da, 1964’te Yeni Delhi’de düzenlenen milletlerarası şarkiyatçılar kongrelerine katıldı. 1964’ten 1970’e kadar Journal of the American Oriental Society adlı periyodiğin yayın kurulunda yer aldı. 1967’de Michigan Üniversitesi’nden ayrılarak Buffalo’daki State University of New York’ta çalışmaya başladı; ancak burada Yakındoğu araştırmalarına pek vakit ayıramadı ve 1983 yılına kadar Grek ahlâkı ve Ortaçağ felsefesi okuttu.

1970’te Muhsin Mehdî’nin başkanlığını yaptığı The Society for the Study of Islamic Philosophy and Science’ın başkan yardımcılığını üstlenen Hourani, 1972-1977 yılları arasında bu derneğin yayınlarıyla ilgili çeşitli editörlük hizmetlerinde bulundu. 1978-1979 yıllarında American Oriental Society’nin başkanlığına getirildi. 1979’da Los Angeles’deki University of California’da, misafir profesör olarak felsefe okuttu. 1980 yılında, daha önce çalışmış olduğu State University of New York tarafından kendisine İslâm düşüncesi ve medeniyeti mümtaz profesörü pâyesi verildi; 1984’te onuruna Islamic Theology and Philosophy: Studies in Honor of George F. Hourani (Albany, New York) adlı eser yayımlandı. Hourani 19 Eylül 1984’te New York Williamsville’deki evinde öldü.

Hourani’nin klasik Batı edebiyatına yönelişle başlayan kültürel ilgileri daha sonra felsefe ve özellikle ahlâk disiplini üzerinde yoğunlaşmıştır. İslâm felsefesi ve kelâmına dair kitap ve makalelerinde felsefî ahlâk konularına ağırlık verdiği ve Mu‘tezile kelâmcısı Kādî Abdülcebbâr’ın eserlerine de bu açıdan yaklaşarak onun ahlâk anlayışında İslâmî bir akılcılık tavrının temsil edildiğini vurgulamak istediği görülür. İbn Rüşd de Hourani’nin özel önem atfettiği diğer bir İslâm filozofudur. Onun Faṣlü’l-maḳāl adlı eseri üzerine yaptığı çalışmalar İslâm dünyasında süregelen din-felsefe, akıl-nakil ilişkileri hakkındaki geleneksel tartışmaları yeniden modern okuyucunun gündemine getirme amacını taşır. Nitekim makalelerini derlediği son yayınına Reason and Tradition in Islamic Ethics adını vermiştir.

Eserleri. 1. Arab Seafaring in the Indian Ocean in Ancient and Early Medieval Times (Princeton-New Jersey 1951; Beyrut 1963; New York 1968, 1978). Eseri Yûsuf Bekir Arapça’ya (Kahire 1958), Muhammed Mukaddem Farsça’ya (Tahran 1959) tercüme etmiştir.

2. Ethical Value (Ann Arbor 1956; London 1956; New York 1969).

3. Ibn Rushd (Averroes): Kitāb Fasl al-maqāl (Leiden 1959). Faṣlü’l-maḳāl’in tenkitli neşridir.

4. Averroes on the Harmony of Religion and Philosophy (London 1961, 1967, 1976). İbn Rüşd’ün Faṣlü’l-maḳāl ve Ḍamîme başlıklı risâleleriyle Kitâbü’l-Keşf ʿan menâhici’l-edille adlı eserinden seçilmiş parçaların bir giriş ve dipnotlar ilâvesiyle İngilizce’ye yapılmış tercümesidir; özellikle kırk üç sayfalık giriş bölümü önem arzeder. Bu tercüme Medieval Political Philosophy (nşr. D. Lerner – M. Mahdi, New York 1963, s. 163-186) ve Philosophy in the Middle Ages (nşr. A. Hyman – J. Walsh, New York 1967, s. 287-306) adlı eserler içinde de yayımlanmıştır.

5. Islamic Rationalism: The Ethics of ʿAbd al-Jabbār (Oxford 1971).

6. Reason and Tradition in Islamic Ethics (Cambridge 1985). Hourani bu eserinde İslâm ahlâkı, felsefî ahlâk, Mu‘tezile akılcılığı, İbn Hazm, Gazzâlî ve İbn Sînâ’nın ahlâk anlayışı gibi konular üzerine kaleme aldığı makalelerini bir araya getirmiştir (makalelerinin tam listesi için bk. Islamic Theology and Philosophy, s. 7-10).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1998 yılında İstanbul’da basılan 18. cildinde, 256-257 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.