İBN ARABŞAH, Tâceddin

28 Şevval 813 (23 Şubat 1411) tarihinde Hazar denizinin kuzey sahilindeki Deştikıpçak bölgesinde yer alan Astarhan şehrinde doğdu. O sıralarda bölgeye hâkim olan Altın Orda Devleti parçalanma sürecine girmişti. Babası Şehâbeddin İbn Arabşah, muhtemelen bu sebeple 815 (1412) yılında bölgeden ayrılarak Kırım’a, oradan da Osmanlı Devleti’nin saltanat merkezi Edirne’ye gitti. Tâceddin Abdülvehhâb’ın çocukluk yılları burada geçti. Himayesine girdiği Çelebi Sultan Mehmed’in ölümü üzerine anayurdu olan Dımaşk’a dönmeye karar veren babasıyla birlikte Edirne’den ayrılıp 824’te (1421) Halep’e, bir yıl sonra da Dımaşk’a göç etti. Babasından hadis, fıkıh, Arap dili ve edebiyatıyla ilgili dersler aldı. Dımaşk’ta Şehâbeddin Ahmed el-Hımsî’den ferâiz okudu, Şeref b. Emîrâ’dan hüsn-i hat öğrendi. 850 (1446) yılında hacca gitti. Bir müddet Dımaşk ve Kahire kadılığına niyâbet eden İbn Arabşah, 18 Receb 884’te (5 Ekim 1479) Dımaşk kadılığına getirildiyse de ertesi yılın şevvalinde bu görevden alındı. Daha sonra Kahire’ye giderek (886/1481) Sargatmışıyye Medresesi’nde fıkıh dersleri vermeye başladı. Bu görevini ömrünün sonuna kadar sürdüren İbn Arabşah 15 Receb 901 (30 Mart 1496) tarihinde vefat etti.

Eserleri. İbn Arabşah’ın çoğu günümüze intikal etmemiş olan başlıca eserleri şunlardır: Mürşidü’n-nâsik li-edâʾi’l-menâsik (hacla ilgili yaklaşık 1200 beyitlik manzum bir eserdir); Lâmiyye fi’t-tevḥîd (Tenzîhü’l-muvaḥḥid); Şürbü riyâżi’t-taʿbîd zülâli müzni’t-tevḥîd (tevhid ilmine dair manzum bir eserdir); Şifâʾü’l-kelîm bi-medḥi’n-nebiyyi’l-kerîm (bedîiyye türünde bir eserdir); Eşrefü’l-ensâb nesebü efḍali’l-enbiyâʾ ve aʿẓami’l-aḥbâb (888 [1483] yılında kaleme alınan elli beyitlik bir recezdir); Eşrefü’r-resâʾil ve aẓrafü’l-mesâʾil (müellifin 892’de [1487] hazırladığı bir recez olup Hz. Peygamber’in hanımları, çocukları ve akrabalarına dairdir); Risâletü’l-encâb fî ẕikri’l-ḫilâfe li-efḍali’l-aṣḥâb (Hulefâ-yi Râşidîn’le ilgili bir recezdir); el-Cevheretü’l-vaḍiyye taḫmîsü’l-ḳaṣîdeti’ş-Şerîfiyyeti’l-ʿAleviyye (Zilkade 900’de [Ağustos 1495] tamamlanan bir eser olup Münâcâtü ʿAlî olarak da bilinen eserin tahmîsidir); Vaṣiyye (tasavvufî bir eserdir); Keşfü’l-kürûb ẕikru evliyâʾillâhi ʿallâmi’l-ġuyûb (tasavvufa dair olup kısmen manzumdur); Letâʾifü’l-ḥikem; Tercemetü vâlidihî ṣâḥibi Fâkiheti’l-ḫulefâʾ (Brockelmann’ın bu şekilde kaydettiği risâle babasının biyografisini ihtiva eder); el-Burhânü’l-fârıż li-ḳavli’l-muʿârıż (müellifin, dönemin Kahire Kadısı İbnü’l-Mağribî el-Gazzî’nin bir meseledeki görüşüne reddiye olarak kaleme aldığı bir risâledir; Âtıf Efendi Ktp., nr. 838).

Müellifin ayrıca Taḥrîru tenḳīḥi’l-beyân fî taḳrîri tavẓîḥi mesâʾili ḫâmisi’l-erkân, el-İrşâdü’l-müfîd li-ḫâliṣi’t-tevḥîd (el-İrşâd fi’l-iʿtiḳād), el-Celâliyyetü’l-ʿuẓmâ fi’t-tevḥîd ve’l-esnâ, Tażarruʿu’l-ʿabdi’ẕ-ẕelîl li-rabbihi’l-mevle’l-celîl, Ravżatü’r-râʾiz fî ʿilmi’l-ferâʾiż, Müferricü’ş-şidde, Nûniyye fi’t-tevḥîd (bu eserlerin yazma nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, II, 22-23; Suppl., II, 13; Sezgin, II, 281; DMBİ, IV, 220), el-Minaḥu’l-muʿaẓẓama fî naẓmi’l-mesâʾili’l-Muḳaddime, Delâʾilü’l-inṣâf naẓmü mesâʾili ṭarîḳati’l-ḫilâf, el-Cevherü’l-münaḍḍad fî ʿilmi’l-Ḫalîl bin Aḥmed, Kitâbü’t-Taʿbîr gibi eserleri olduğu kaynaklarda zikredilmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1999 yılında İstanbul’da basılan 19. cildinde, 315-316 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.