https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnus-semma
Hintâte kabilesine mensuptur. Babası Şemmâ‘ (mumcu) diye meşhur olduğundan İbnü’ş-Şemmâ‘ olarak anılmıştır. Babasıyla birlikte Hafsî Sultanı Ebû Fâris Abdülazîz’in (1394-1434) meclislerinde hazır bulundu. Sultan Ebû Amr Osman devrinde (1435-1488) bir ara kadılık yaptı. el-Edilletü’l-beyyine adlı eserini Sultan Ebû Amr Osman için 861’de (1457) telif eden İbnü’ş-Şemmâ‘ın hayatı hakkında başka bilgi yoktur. Tinbüktî ve İbn Ferhûn gibi çağdaş tarihçiler ondan bahsetmemişlerdir.
Eserleri. 1. el-Edilletü’l-beyyinetü’n-nûrâniyye fî mefâḫiri’d-devleti’l-Ḥafṣıyye. Müellif esas itibariyle İbn Haldûn’un el-ʿİber’inden, Abdullah b. Ahmed et-Ticânî’nin er-Riḥle ve özellikle İbn Kunfüz’ün el-Fârisiyye fî mebâdiʾi’d-devleti’l-Ḥafṣıyye adlı eserlerinden istifade etmiştir. Bununla birlikte kitapta orijinal bilgiler de bulunmaktadır. İbn Haldûn ve İbn Kunfüz’ün ayrıntılı biçimde anlattıkları olaylara kısaca temas eden İbnü’ş-Şemmâ‘ daha çok adı geçen Hafsî sultanının devrine ağırlık vermiştir. el-Edilletü’l-beyyine’de önce Mağrib’in faziletleri üzerinde durulmuş, Tunus ve Kābis şehirleriyle Hz. Peygamber’in İfrîkıye’ye gönderdiği ilk seriyyeden bahsedilmiş, ülü’l-emre itaat konusu ele alınmış ve sırasıyla her hükümdarın dönemi hakkında bilgi aktarılmıştır. İbn Ebû Dînâr, Tunus’un Türkler tarafından fethi konusunda önemli bilgiler ihtiva eden bu esere el-Müʾnis fî aḫbâri İfrîḳıyye ve Tûnis adıyla bir zeyil yazmıştır. Hüseyin b. Muhammed el-Versîlânî, İbnü’ş-Şemmâ‘ın adını zikretmeden eserden geniş iktibaslarda bulunduğu gibi Muhammed Bâcî el-Mes‘ûdî de el-Ḫulâṣatü’n-naḳıyye adlı eserini yazarken el-Edille’yi başlıca kaynak olarak kullanmıştır. İbn Haldûn’un el-ʿİber’inin bir zeyli niteliğinde olan eser ilk defa Osman el-Ke‘‘âk tarafından neşredilmiş (Tunus 1936), daha sonra Tâhir b. Muhammed el-Ma‘mûrî el-Edille, kitabın üç nüshasından Tunus Abdeliyye Kütüphanesi’ndeki nüshayı (nr. 9954) esas almış, aynı kütüphanedeki diğer nüsha ile (nr. 4049) Bibliothèque Nationale nüshasını (MS Orientaux, nr. 4625) karşılaştırarak eseri yayımlamıştır (Tunus 1984).
2. [...] fî ʿadedi’s-selef min eyyâmi’l-mülûki’l-Ḥafṣıyyîn. el-Edille’nin bir özeti gibidir. Tam adı tesbit edilemeyen eser, iki nüshasına dayanılarak Hafsîler devrindeki siyasî, kültürel ve sosyal hayatla ilgili önemli notlar ilâve edilmek suretiyle Osman el-Ke‘‘âk tarafından neşredilmiştir (Tunus 1355/1936).
BİBLİYOGRAFYA
İbnü’ş-Şemmâ‘, el-Edilletü’l-beyyinetü’n-nûrâniyye fî mefâḫiri’d-devleti’l-Ḥafṣıyye (nşr. Tâhir b. Muhammed el-Ma‘mûrî), Tunus 1984, neşredenin girişi, s. 15-22.
Brockelmann, GAL Suppl., II, 341-342.
Ahmed Abdesselem, Les historiens tunisiens des XVIIe, XVIIIe et XIXe siècles, Tunis 1973, s. 157-158, 161-162, 167, 211, 312.
Mahfûz, Terâcimü’l-müʾellifîn, III, 210.
Robert Brunschvig, “Ibn aš-Šammāʿ, historien ḥafṣide”, Annales de l’Institut des études orientales, I, Alger 1934-35, s. 193-212.
