KAZVÎNÎ, Hüseyin b. İbrâhim

1126 (1714) yılı civarında Kazvin’de doğdu ve daha sonra Kerbelâ’ya yerleşti. Hz. Hüseyin’in soyundan gelen Tebriz asıllı bir ulemâ ailesine mensuptur. Arap dili ve edebiyatı, fıkıh, usul, aklî ilimler, hadis ve ricâl konularında ilk tahsilini babasından ve ağabeyi Muhammed Mehdî’den yaptı. İmâmiyye’nin meşhur muhaddisi Muhammed Bâkır el-Meclisî’den hadis okuyan babasından bu ilmin icâzetini almak suretiyle Şîa ilim geleneğinin önemli bir kolunu tevarüs etti. Ayrıca Seyyid Nasrullah el-Hâirî, Şeyh Hüseyin b. Muhammed el-Mâhûzî ve Molla Muhammed Ali el-Cizzînî gibi âlimlerden ders aldı. Aklî ve naklî ilimleri şahsında toplamayı başaran Kazvînî, Ca‘ferî fıkhında Usûlî mektebin Ahbârî rakipleri karşısında üstünlük kurmaya başladığı bir dönemde yaşadı; hem yetiştirdiği talebeler hem yazdığı kitaplarla devrinin muteber müctehid âlimleri arasına girdi. Ondan faydalanan önemli şahsiyetlerin başında hadis rivayeti için icâzet verdiği Bahrülulûm-i Tabâtabâî gelmektedir. İran’a giden bir İngiliz heyetinin başkanı Sir John Malcolm, Kazvînî’yi ülkenin yaşayan dört gözde âliminden biri olarak saymaktadır (Ali Devânî, s. 300). Eserlerinden esas ilgi alanının fıkıh olduğu anlaşılmakla birlikte Kazvînî’nin şiirleri, fetvaları, vaazları ve kerametleri çok yönlü kişiliğini yansıtmaktadır. Kazvin’deki kabri ziyaretgâhtır.

Eserleri. 1. ed-Dürrü’s̱-s̱emîn fi’r-resâʾili’l-erbaʿîn. Altın eşya kullanmanın, ipek veya tavşan kürkünden mâmul başlık takmanın, gayri müslim kadınlarla evlenmenin, vakıf mülklerin satımının, torunların mirasının hükmü gibi konuları kapsayan kırk risâleden ibaret bir mecmuadır. Bunlar arasında özellikle, Şiî ulemâsınca XII. (XVIII.) yüzyılın müceddidi kabul edilen ve Ca‘ferî fıkhında Usûlî mektebini hâkim kılan müctehid Muhammed Bâkır el-Bihbehânî’nin nikâh konusundaki bir görüşüne reddiye olarak kaleme aldığı Risâle fî ḥükmi nikâḥi’ṣ-ṣaġīre li-ġarażi maḥremiyyeti ümmihâ adlı risâle de yer almaktadır. Ayrıca zamanın tartışmalı konularından biri olan cuma namazı yerine vakit namazı kılınmasının cevazına dair Îżâḥu’l-meḥacce fî ḥilli’ẓ-ẓuhr yevme’l-cumʿa bi’l-ḥücce isimli risâle de zikre değer olanlardandır. Bu risâlelerden bazılarının müstakil nüshaları da mevcuttur.

2. Müstaḳṣa’l-ictihâd fî şerḥi Ẕaḫîreti’l-meʿâd ve’l-İrşâd. İbnü’l-Mutahhar el-Hillî’nin İrşâdü’l-eẕhân’ına Muhammed Bâkır es-Sebzevârî’nin yaptığı Ẕaḫîretü’l-meʿâd adlı şerhin şerhidir.

3. Meʿâricü’l-aḥkâm fî şerḥi Mesâliki’l-efhâm ve Şerâʾiʿi’l-İslâm. Muhakkık el-Hillî’nin Şerâʾiʿu’l-İslâm’ı ile Şehîd-i Sânî’nin buna yaptığı Mesâlikü’l-efhâm adlı şerhin on iki büyük ciltlik bir şerhi olup 1193 (1779) yılında tamamlanmıştır. Aralarında Muhammed b. Ali el-Erdebîlî’nin Câmiʿu’r-ruvât’ının muhtasarının da bulunduğu çeşitli konuları kapsayan “Mukaddimât”ı bulunmaktadır.

4. Berâhînü’s-sedâd fî şerḥi’l-İrşâd. Fıkha dairdir.

5. el-Mecmûʿu’r-râʾiḳ fi’l-ʿavâʾidi’ş-şevârıḳ. Fıkha ilişkin bir eser olup 1176’da (1762) kaleme alınmıştır.

6. el-Muʿâmelât. Damân, havale vb. konuları kapsar.

7. Menâsikü’l-ḥac.

8. Suʾâl ve cevâb.

9. Kitâbü’l-Aḫlâḳ. İlki 1973 yılında olmak üzere çeşitli baskıları yapılmıştır (bu eserlerinin son dördü Farsça’dır).

10. Naẓmü’l-burhân fî simṭi’l-îmân. İmâmiyye kelâmı ve akaidine dair en güzel eserlerden olup yine Kazvînî tarafından büyük oranda Nasîrüddîn-i Tûsî’nin Tecrîdü’l-kelâm’ından istifadeyle yapılmış Taḥṣîlü’l-îḳān fî şerḥi Naẓmi’l-burhân adlı iki ciltlik bir şerhi vardır.

11. Teẕkiretü’l-ʿuḳūl. Usûlü’d-dînle ilgili olup 1142 (1729) yılında tamamlanmıştır.

12. el-Leʾâli’s̱-s̱emîne ve’d-derâri’r-rezîne. Biyografi kitabıdır.

Kazvînî’nin bunlardan başka Arapça ve Farsça divanları da vardır (bu eserlerin yazma nüshaları için bk. Brockelmann, II, 581; Âgā Büzürg-i Tahrânî, eẕ-Ẕerîʿa, I, 373; III, 81; IV, 40; VIII, 52; XII, 244-245; XVIII, 258-259; XX, 55; XXI, 178-180, 203; XXII, 260-261; XXIV, 200-201; Hossein Modarressi Tabātabā’i, s. 67, 71; Seyyid Ahmed el-Hüseynî, I, 458; V, 134-135; DMT, VI, 353).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2022 yılında Ankara’da basılan 25. cildinde, 157-158 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.