MANSÛR b. NÛH II

II. Nûh 13 Receb 387’de (22 Temmuz 997) vefat edince yerine veliaht olan oğlu Mansûr geçti. Mansûr, Sâmânîler’i içinde bulunduğu zaaftan kurtarıp devlet otoritesini temin etmek istediyse de yönetim kumandanlarından Fâik el-Hassa ile veziri Ebü’l-Muzaffer Muhammed b. İbrâhim el-Bergaşî’nin elinde kaldı. İsfîcâb’da Sâmânîler’e bağlı olarak hüküm süren Ebû Mansûr Muhammed b. Hüseyin isyan edip Karahanlı Hükümdarı İlig Han Nasr b. Ali’den yardım isteyince Nasr b. Ali yardım bahanesiyle Semerkant üzerine yürüdü. Bazı Sâmânî devlet adamları da Karahanlılar’la iş birliği yaptılar. İlig Han Nasr’ın ordugâhına getirilen Fâik el-Hassa saygıyla karşılandı. Fâik’in 3000 kişilik süvari birliğinin başında başşehir Buhara’ya gönderildiğini haber alan Mansûr Âmül’e kaçtı. Fâik, Sâmânîler’e hizmet amacıyla geldiğini ve kendisine sadık kalacağını bildirip Mansûr’u Buhara’ya dönmeye razı etti. Buhara meşâyihi de Mansûr’a haber gönderip onu Buhara’ya dönmeye ikna etti. Nüfuzlu kumandanlardan Begtüzün, Horasan orduları başkumandanlığına getirildi. Fâik’in tahrikiyle Horasan’ı ele geçirmek için harekete geçen Kuhistan hâkimi Ebü’l-Kāsım es-Simcûrî mağlûp edildi (Rebîülevvel 388 / Mart 998).

Bu sırada Mahmûd-ı Gaznevî kardeşi İsmâil ile Gazneli tahtı için mücadele ediyordu. Mahmud’un kardeşiyle meşgul olduğu sırada Horasan Sâmânîler tarafından işgal edilmişti. Mahmud kardeşini mağlûp ederek tahta çıkınca Mansûr’a bağlılık arzetti ve Horasan’ın eskiden olduğu gibi yine kendisine bırakılmasını istedi. Mansûr cevabında Belh, Tirmiz, Mâverâünnehir, Büst, Herat ve civarını kendi hâkimiyetine tevdi ettiğini, Begtüzün’ün idaresine bıraktığı Horasan’ı ise ondan alıp kendisine veremeyeceğini bildirdi. Mahmûd-ı Gaznevî, Ebü’l-Hasan Hamûlî’yi Buhara’ya gönderip ısrar etti. Mansûr yine kabul etmeyince bölgeyi zorla ele geçirmeye karar verdi ve Nîşâbur’a yürüdü. Begtüzün şehri tahliye edip Serahs’ta karargâh kurmuş olan Mansûr’un yanına gitti. Mahmûd-ı Gaznevî savaşmadan Nîşâbur’dan ayrılıp Merverrûz’a çekilince Begtüzün tekrar Nîşâbur’u zaptetti. Daha sonra kuvvetleriyle birlikte Mansûr’un yanına gitti. Fakat burada hükümdardan beklediği ilgiyi göremeyince onun kendisi aleyhine Mahmûd-ı Gaznevî ile iş birliği yaptığı kanaatine vardı. Durumu Fâik’e anlatıp desteğini sağladı. Mansûr, Serahs yakınlarında bir av partisinden dönerken Fâik ve Begtüzün tarafından tutuklandı (12 Safer 389 / 2 Şubat 999). Begtüzün’ün teklifiyle gözlerine mil çekilip Buhara’ya gönderildi. Yerine küçük yaştaki kardeşi Abdülmelik b. Nûh b. Mansûr Sâmânî hükümdarı ilân edildi. Mahmûd-ı Gaznevî bu olaya çok öfkelendi ve Mansûr’un intikamını alacağını söyleyerek iki kumandanı cezalandırmak niyetiyle Serahs’a yürüdüyse de Fâik ve Begtüzün Merv’e kaçtılar.

II. Mansûr b. Nûh fikrî ve ahlâkî meziyetleriyle temayüz etmiş, cesur bir hükümdardı. Bununla beraber ülkede asayiş ve huzuru şiddet yoluyla sağlamaya çalıştığı ve kumandanların nüfuz ve kontrolü altına girdiği için eleştirilmiştir. Onun zamanında ülke toprakları küçülmüş, tahttan indirilmesinden sonra Karahanlılar başta Siriderya havzası olmak üzere Sâmânî topraklarını istilâ etmeye başlamışlardır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 28. cildinde, 11-12 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.