MİR’ÂT-ı HATTÂTÎN

Eğinli Hattat Ahmed Efendi’nin oğlu olan Süleyman Efendi, ilk öğreniminin ardından İstanbul’a giderek 1888 Haziranında Defter-i Hâkānî Senedât Dairesi’nde kâtip olarak göreve başladı. Bu görevi sırasında kitapçılar ve hakkâklar çarşısında dolaşarak ilgisini çeken yazma eserleri ve hat levhalarını satın almış, zengin bir koleksiyon oluşturmuştur. Fakat bu koleksiyon daha sonra Çırçır yangınında yanmıştır. Yüksek fiyatları sebebiyle alamadığı eserlerin hattatlarını, cilt ve tezhip özelliklerini, tarihlerini yazmış, böylece kaynaklarda yer almayan pek çok hattat tesbit etmiştir. Bu hattatların mezar taşlarını da bularak ölüm tarihlerini kaydetmiş, ayrıca yaşayan hattatların bizzat kendilerinden aldığı bilgilerle araştırmasını genişletmiştir. Süleyman Efendi Mir’ât-ı Hattâtîn’i yazarken Tuhfe-i Hattâtîn ve Devhatü’l-küttâb adlı eserlerden de yararlanmıştır. Kitabın başında eserini Beyazıt Devlet Kütüphanesi’ne vakfettiğini belirten Süleyman Efendi giriş kısmında öz geçmişini ve bu çalışmadaki amacını anlattıktan sonra alfabetik sırayla hattatlar ve eserleriyle ilgili bilgiler vermiştir.

Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nde kayıtlı olan (Bayezid, nr. 10337) Hat ve Hattâtân adlı matbu eserin bir nüshası Süleyman Efendi’nin Mir’ât-ı Hattâtîn’i nasıl meydana getirdiği hususunda bize ışık tutmaktadır. Süleyman Efendi ilk çalışmasını bu kitap üzerinde yapmış, kitapta yer alan hattatlar hakkında elde ettiği ek bilgileri o şahıslarla ilgili bölümlerin kenarına kaydetmiştir. Eserde yer almayan hattatlar hakkında topladığı bilgileri de kitabın sonuna eklediği sayfalara yazmıştır. Daha sonra bu bilgileri yeniden düzenleyerek eserini meydana getirmiştir. Mir’ât-ı Hattâtîn’in müellif nüshası Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Bayezid, nr. 10.338). Süleyman Efendi 129 sayfalık bu nüshayı âharsız, kareli deftere rik‘a hattıyla yazmıştır. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde kayıtlı olan (Yeniler, nr. 591) ve sonundaki fihrist hariç otuz yedi varaktan meydana gelen diğer nüsha, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi memurlarından Zekeriya Gözen tarafından 28 Kasım 1945 tarihinde istinsah edilmiştir. Mir’ât-ı Hattâtîn, çok kısa bilgiler vermekle birlikte bilinmeyen pek çok hattatı tanıtması bakımından hat sanatı tarihi için önemli başvuru kaynağıdır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan 30. cildinde, 146-147 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.