Trabzon Sürmene’de doğdu (1949). Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nden mezun oldu (1971). Paris IV-Sorbonne Üniversitesi’nde, “Le Kalâm et son rôle dans la société Turco-Ottomane: aux XVe et XVIe siècles” başlıklı teziyle doktorasını tamamladı (dan. Prof. Dr. M. Roger Arnaldez, 1977). “Mâtürîdî ve Nesefî’ye Göre İnsan Hürriyeti Kavramı” başlıklı takdim teziyle doçent unvanı aldı (1983) ve 1988’de profesör oldu.
Asistan olarak çalışmaya başladığı Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde öğretim üyeliğinin yanı sıra çeşitli idarî görevlerde bulundu (1977-1987). Beş yıla yakın süre Diyanet İşleri başkanı olarak görev yaptıktan (1987-1992) sonra aynı fakülteye döndü ve bu fakültede dekanlık görevini yürüttü (1994-2002).
Yüksek Öğretim Kurulu (1993-1997) ve UNESCO Türkiye Millî Komitesi Yönetim Kurulu üyeliklerinde bulundu (1996-2002). 22 (2002) ve 23. dönem (2007) genel seçimlerinde Ankara milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne girdi. Mecliste bulunduğu yıllarda İslâm Konferansı Örgütü Parlamentolar Birliği (İKÖPAB) Türk Grubu başkanı (2003-2006) ve 60. hükümette Diyanet İşleri Başkanlığı ile Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı’nın (TİKA) yanı sıra yurt dışında yaşayan Türk vatandaşlarının sorunları, Balkanlar, Kafkaslar ve Türk cumhuriyetleri ile ikili ilişkilerden sorumlu devlet bakanı olarak görev yaptı (2007-2009).
İnsan Hürriyeti Kavramı adlı çalışmasıyla Türkiye Yazarlar Birliği’nin İnceleme/Araştırma ödülüne (1988), TDV İslâm Ansiklopedisi’ne hizmetleri sebebiyle Diyanet İşleri Başkanlığı’nın “Yüzyılın İslâm Kültür Hizmeti Onur ve Hizmet Ödülleri” kapsamında onur ödülüne (2014) ve Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi (TASAM) tarafından diplomasi kategorisinde Kızıl Elma ödülüne (2016) lâyık görüldü.
2012 yılında öğretim üyesi olarak çalışmaya başladığı İstanbul Ticaret Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi’nde halen dekan vekili olarak görev yapmaktadır.
İlmî ve akademik çalışmaları kelâm ve İslâm düşüncesi alanlarında yoğunlaşmıştır.
Hızır Bey (Ankara 1987), Kelâm Ders Notları (Ankara 1987), İslam Dini Esasları (Eskişehir 1988), Le Kalâm et son rôle dans la société Turco-Ottomane: aux XVe et XVIe siècles (Ankara 1990), Mâtürîdî ve Nesefî’ye Göre İnsan Hürriyeti Kavramı (Ankara 1992, 2017), İslam Düşüncesinin Tarihsel Gelişimi: Yorumlar Düşünceler (Ankara 2001) başlıca eserleridir. Ayrıca hatıralarını Ne Yan Yana Ne Karşı Karşıya: Anılar (İstanbul 2013) adıyla kitaplaştırmıştır.