https://islamansiklopedisi.org.tr/muhammed-bugra-han
Karahanlılar’ın büyük hükümdarlarından Yûsuf Kadır Han’ın oğludur. Babasının ölümü üzerine bir süre ülkeyi kardeşi Şerefüddevle Arslan Han Süleyman ve Mahmud ile birlikte yönetti. Önceleri Yıgan Tegin (Yegan Tegîn) unvanını taşırken kardeşinin büyük han olarak tahta çıkmasının ardından Buğra Han unvanını aldı.
Mâverâünnehir’i zaptetmeyi düşünen Muhammed Buğra Han, bölgeye hâkim olan Ali Tegin’e karşı Gazneli Sultanı Mesud’un yardımını sağladı. Fakat bu sırada gelişen bazı hadiseler bu düşüncesinin gerçekleşmesini önledi. Muhammed Buğra Han, daha babasının sağlığında Sultan Mesud’un kız kardeşi Zeyneb ile evlenmek için 1025’te Belh’e gitmiş, nişan yapılmış, ancak izdivaç gerçekleşmemişti. Sultan Mesud, idarede söz sahibi olduktan sonra 1034 yılı sonbaharında nişanlısını almak için bir elçilik heyeti gönderen Muhammed Buğra Han’ın Sultan Mahmûd-ı Gaznevî’nin bıraktığı toprakların bir kısmını Zeyneb adına istemek niyetinde olduğunu haber alınca bu evliliğe izin vermedi ve Arslan Han’a mektup göndererek niyetinden dolayı Muhammed Buğra Han’ı kınadığını bildirdi. Arslan Han da davranışı yüzünden kardeşini sert bir şekilde uyardı. Bu duruma öfkelenen Muhammed Buğra Han hem kardeşine hem Gazneliler’e düşmanca duygular beslemeye başladı. Bu olayın ardından Gazneliler’e karşı Selçuklular’la iş birliği yapmak ve onlarla akrabalık kurmak için seferber oldu. Selçuklular’ın 1035’te Gazneliler karşısında kazandıkları zafer onu çok sevindirdi. Bu gelişmeden kaygı duyan Sultan Mesud, Buğra Han’ı yatıştırmak için 1037’de İmam Ebû Sâdık Tabânî’yi Türkistan’a gönderdi. Türkistan’da on sekiz ay kalan Tabânî, Arslan Han aracılığıyla Muhammed Buğra Han ile görüşüp Sultan Mesud ile arasını düzeltti. Muhammed Buğra Han’ın müzakerelerdeki maharetinden dolayı Ebû Sâdık Tabânî’yi çok beğendiği ve kendisine Ebû Hanîfe’yi bile gölgede bıraktığını söylediği kaydedilmektedir. Aynı yıl Buğra Han adına Mâverâünnehir’de para basıldı ve onun bölgedeki hâkimiyeti tanınmış oldu. Çıkan ayaklanmalar şiddetle bastırıldı.
Arslan Han, Muhammed Buğra Han ve diğer kardeşleri Mahmud, 435 (1043-44) yılında aralarındaki ihtilâfları hallettikten sonra iş birliği yapmak ve faaliyet sahalarını belirlemek üzere toplandılar. Alınan kararlara göre Arslan Han, Doğu Karahanlı hükümdarı olarak Balasagun ve Kâşgar bölgesini doğrudan idare edecek, Muhammed Buğra Han Tarâz ve İsbîcâb’da (İsfîcâb) ona tâbi olarak hüküm sürecek, Mahmud da devletin doğudaki topraklarını yönetecekti. Batı Karahanlılar’a karşı birlikte hareket eden üç kardeş bir süre sonra Fergana’nın bir kısmıyla Özkent’i ele geçirdiler. 448 (1056) yılında Arslan Han, Muhammed Buğra Han’ın üzerine yürüdü. Mücadelede Arslan Han mağlûp olup esir düştü ve hapse atıldı. Muhammed Buğra Han, bu olayın ardından kendini Doğu Karahanlı Devleti’nin büyük kağanı ilân edip Kıvâmüddevle lakabını aldı. Bir yıl sonra idareyi büyük oğlu ve veliahdı Hüseyin Çağrı Tegin’e bırakan Buğra Han, aynı yıl kendi oğlu İbrâhim’i tahta çıkarmak isteyen ikinci hanımı tarafından oğlu Hüseyin ile beraber zehirlenerek öldürüldü.
BİBLİYOGRAFYA
Muhammed b. Hüseyin el-Beyhakī, Târîḫ (nşr. W. H. Morley), Kalküta 1862, s. 23.
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, IX, 211, 358.
C. E. Bosworth, The Ghaznavids: Their Empire in Afghanistan and Eastern Iran: 994-1040, Edinburgh 1963, s. 178.
Reşat Genç, Karahanlı Devlet Teşkilâtı, İstanbul 1981, s. 49-51, 61, 270, 273, 293.
a.mlf., “Karahanlılar”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, İstanbul 1987, VI, 159-160.
V. V. Barthold, Moğol İstilâsına Kadar Türkistan (haz. Hakkı Dursun Yıldız), Ankara 1990, s. 304-305, 314, 316, 319-320, 325.
a.mlf., “Buğra-Han”, İA, II, 761.
Omelyan Pritsak, “Kara-hanlılar”, İA, VI, 260.
Abdülkerim Özaydın, “Karahanlılar”, DİA, XXIV, 407.
