TEKİNALP

Serez’de doğdu. Asıl adı Moiz Kohen’dir (Cohen). Tekin Alp, Munis Tekinalp, Musa Tekinalp adlarını kullanmıştır. Babası İzhak Kohen bir hahamdı. Öğrenim hayatına Serez’de başladı. Daha sonra Selânik’te Alliance Israëlite Universelle’e ve yahudi okuluna aynı zamanda devam etti. Aralık 1907’de Selânik’te Ecole Imperiale de Droit’da okudu, ardından İstanbul’da hukuk tahsil etti. 1908’de Selânik’te Matild Bendavid ile evlendi. Meslek hayatına Selânik’te mezun olduğu Yahudi Öğretmen Okulu’nda kısa bir süre hocalık yaparak başladı. Yabancı ticaret firmalarında ve Selânik Ticaret Kulübü’nde kâtiplik ve muhasebecilik yaptı. 1905’te sonradan Yeni Asır ismini alacak olan Asır gazetesinde sosyal ve ekonomik konulara dair yazılar yazdı. Burada beş yıl boyunca yazar ve yazı işleri müdürü olarak görev yaptı. Gazeteciliği sırasında Mithat Şükrü, Ömer Naci, İsmail Canbolat, Ali Canip (Yöntem) ve Aka Gündüz gibi kişilerle dostluk kurdu. Gazeteciliğin yanı sıra serbest avukatlık yaptı. 1905’te İttihat ve Terakkî Cemiyeti’ne üye oldu. 1910 yılında kısa bir süre Selânik Vilâyet Meclisi üyeliği ve genel kâtipliği görevini üstlendi. Selânik’in 1912’de Yunan işgaline uğraması üzerine birkaç aylığına Viyana’ya gitti, daha sonra İstanbul’a yerleşti. Dârülfünun’da 1914-1918 arasında müderris muavini ve tercüman olarak çalıştı. 1916-1922 yıllarında Duhan Türk Anonim Şirketi’nin ve 1922’den itibaren Herman Spierer ve Ortakları Şirketi’nin genel müdürlüğünü yaptı, Türk tütünlerinin ihracatını gerçekleştiren kurumların başında bulundu. 1936’da İktisat Vekâleti bünyesinde toplanan tütün kongresinin genel kâtipliğini yaptı. Ardından Türk Tütüncüler Birliği’nin genel sekreterliğini yürüttü. 1945-1950 arasında İstanbul belediye meclis üyesiydi. İstanbul’a ilk troleybüsün kurulmasına öncülük etti. 1954 ve 1957’de Cumhuriyet Halk Partisi’nden milletvekili adayı oldu, ancak seçilemedi. 1950’den itibaren İstanbul Tüccar Derneği’nde faaliyetlerini sürdürdü ve genel sekreterlik görevini üstlendi. Emekliye ayrıldıktan sonra Fransa’nın Nice şehrine yerleşti. Dışişleri Bakanlığı’na verdiği bir dilekçe ile Türkiye Cumhuriyeti’nin Nice fahrî konsolosluğuna talip oldu, ancak dönemin Demokrat Parti yönetimi bu isteğini kabul etmedi. Son günlerini geçirdiği bu şehirde öldü.

Osmanlıcılık, Türkçülük ve Kemalizm alanlarında fikrî siyasî çalışmalar yapan Tekinalp, 1908’den itibaren İttihat ve Terakkî’nin resmî yayın organı olan İttihat ve Terakkî gazetesinde yazmaya başlamış, Mûsevîler’in iyi birer Osmanlı vatandaşı olmaları gerektiğini söylemiştir. Dile özel önem vererek Türkçe’nin azınlıklar arasında yayılması için Ta‘mîm-i Lisân-ı Osmânî Cemiyeti’ni kurmuş, 1909 yılında IX. Dünya Siyonist Kongresi’ne Selânik delegesi sıfatıyla katılarak burada kendini bir Osmanlı vatandaşı olarak tanıtmış, siyonistlerin ana hedefi olan Filistin ve çevresinde ayrı bir yahudi devleti kurmalarına karşı çıkmıştır. Osmanlıcılık sahasındaki faaliyetlerini Selânik yahudilerinin resmî temsilcisi durumunda olan, entegrasyon yanlısı antisiyonist bir tutuma sahip Yakın Dostlar Kulübü çatısı altında yürütmüş, bu kulübün bünyesinde 1910’da Osmanlılaşma Cemiyeti’nin kurulmasına öncülük etmiştir.

1911’de Ziya Gökalp’in başında bulunduğu, Türkçü bir çizgide yer alan Yeni Hayatçılar grubuna girmiş, Rumeli ve Zaman gazetelerinde yazılar yazmış, Türkler’in de bir millî bilince sahip olması gerektiğini söylemiştir. 1912’de Fransa’da yayımlanan Mercure de France dergisine Türkçülük cereyanını Avrupa’da tanıtan bir yazı kaleme almış, bu yazı Akçuraoğlu Yusuf tarafından Türkçe’ye çevrilerek “Türkler Bir Rûh-i Millî Arıyorlar” başlığıyla Türk Yurdu’nda yayımlanmıştır. 1914’te neşredilen Türkler Bu Muharebede Ne Kazanabilirler? Büyük Türklük, En Meşhur Türkçüler’in Mütâlaâtı adlı kitabı Ziya Gökalp, Mehmet Emin (Yurdakul) gibi isimlerden ve Türkçü çevrelerden övgüler almış, Türkçülük hareketi içerisinde kendine önemli bir yer edinmiş, bu arada Ziya Gökalp’ten etkilenmiştir. Sadece siyasî alanda değil ekonomik ve sosyal alanda da özellikle millî iktisat ve solidarizm konularında ön plana çıkmıştır. 1914’te İttihat ve Terakkî Partisi’nin maddî, Ziya Gökalp’in mânevî desteğiyle ve millî iktisat fikrini Türkiye’de yaymak amacı ile İktisadiyat Mecmuası’nı kurmuş, Şubat 1916 - Kasım 1917 arasında bu dergide haftalık olarak, genellikle Fransızca ve Almanca tercümeleriyle birlikte ekonomiyle ilgili makaleler yayımlamıştır. Ziya Gökalp’in solidarist ve halkçı görüşlerinin benimsendiği Yeni Mecmua’da 1917’den itibaren “Tesânütçülük” başlığı altında düzenli olarak makaleler yazmış, Türkçülüğün İttihat ve Terakkî ile birlikte gözden düştüğü Mütareke döneminde Yeni Osmanlılık akımını savunmuş, 1919’da Büyük Mecmua’da bu akımla ilgili yazılar kaleme almıştır.

Cumhuriyet döneminde ulus-devlet projesine destek vermek suretiyle Mûsevî cemaatinin Türk kültürüne entegrasyonu için çalışmış, Türkleştirme hareketleri içerisinde etkin rol oynamıştır. 1928’de yazdığı Türkleştirme adlı eserinde “on buyruk” adını verdiği liste ile Türkiye’de yaşayan yahudilere Türk milletine dahil olmanın yolunu göstermiştir. Türk dilini ve Türk kültürünü yaygınlaştırmayı amaçlayan Millî Hars Birliği adlı derneğin kuruluşunda yer almış, Türkçe’nin yaygınlaşması için dernek bünyesinde gece dersleri düzenlemiş, aynı amaçla 1933’te İstanbul’da kurulan Türk Kültür Birliği’nin başkanlığını yürütmüştür. 1936’da yayımladığı Kemalizm adlı kitabında Kemalizm’i bir ideoloji olarak ele alıp Türk ruhu ve düşüncesi üzerinde yaptığı değişime dikkat çekmiş, milliyetçilik ilkesine ayrı bir önem vermiştir. 1944’te Orta Asya’dan başlayarak Kemalist döneme kadarki Türk tarihini incelediği Türk Ruhu adıyla bir kitap yayımlamıştır. Tekinalp’in Türkler Bu Muharebede Ne Kazanabilirler? Büyük Türklük, En Meşhur Türkçülerin Mütâlaâtı (1330/1914), Türkismus und Pantürkismus (Weimar 1915), The Turkish and Pan-Turkish İdeal, War Staff, Intelligence Division (London 1917), Türkleştirme (1928), Kemalizm (1936), Türk Ruhu (1944) adlı eserleri bulunmaktadır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 586-587 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.