TÜRK VAKIF HAT SANATLARI MÜZESİ

Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne bağlı faaliyet gösteren müze binası aslında Beyazıt Külliyesi’nin medresesidir. 1931-1981 yılları arasında önce Şehir ve İnkılap Vesikaları Müze ve Kütüphanesi, 1945’ten itibaren de yalnızca İstanbul Belediye Kütüphanesi olarak kullanılan bina 1981’de kütüphanenin Taksim Atatürk Kitaplığı’na taşınmasından sonra Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edildi (bk. BEYAZIT II CAMİİ ve KÜLLİYESİ). Çeşitli yerlerden toplanan hatların ve hatla ilgili araç gereçlerin sergilendiği bir müze haline getirildi ve 28 Ekim 1984 tarihinde hizmete açıldı. Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne bağlı hatla ilgili ilk müze, Vatan caddesi üzerinde Sultan Selim Medresesi’nde 1968 yılında Türk Yazı Sanatları Müzesi adıyla açılmış, kısa süre sonra da kapanmıştır. Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’nden alınan bazı hat eserleriyle vakıf teberrükât depolarında bulunan eserler, ayrıca Mustafa Bekir Pekten, Turan Türkmenoğlu, Yusuf Coşkun, Hüsamettin Akkök ve Mehmet Uluöz’ün bağışladıkları materyaller sergilenen eserler arasındadır. Müzede yazma ve levhaların yanı sıra taş üzerine yazılmış hat örneklerinden oluşan 277 parça eser mevcuttur. Eserlerin yazı çeşitlerine göre ayrıldığı müzede kûfî mushaflar, risâleler, Hint, Mağrib yazılı yazma eserler ve levhalar, nesih mushaflar, ahşap oyma, muhakkak mushaflar ve sülüs levhalar, ta‘lik yazmalar ve levhalar, sülüs ve aynalı yazılar, istifli yazı, sülüs mushaflar, tuğralar, hattat padişahların eserleri, sülüs ve muhakkak yazmalar, icâzetler, hilyeler, işleme yazılar, hanım hattatların yazıları ve meşkler seksiyonu bulunmaktadır.

Medresenin dershane kısmı Mukaddes Emanetler seksiyonu halinde düzenlenmiş olup ortasında Kâbe kapısı örtüsü yer almaktadır. Kitâbelik kısmında hattat olarak Hacı Ali Muhammed ismi okunmaktadır. Siyah kadife üzerine gümüş ve altın ipliklerle Fâtiha sûresi, İhlâs sûresi, Âyetü’l-kürsî, kelime-i tevhid, Kureyş sûresi, besmele, Neml sûresinin 30. âyeti işlenmiştir. 1884 tarihli örtünün en altında hurma ağaçları meyveleriyle birlikte görülmektedir. Burada Kâbe’nin etrafını çeviren ipek sıra saten, kendinden desenli siyah Kâbe örtüsü teşhir edilmektedir. Zikzak hatlar arasında sülüs yazılar bulunmaktadır. Bu seksiyonda en değerli parçalar sakal-ı şerifle bir şişe içinde Hz. Peygamber’in kabrinden alınmış topraktır. Ayrıca Mekke, Medine, Mina ve Müzdelife’yi tasvir eden minyatürler vardır. Medresenin avlusunda Ali, Sâmi Efendi ve Mustafa İzzet imzalı taş kitâbeler mevcuttur.

Müzede kronolojik sırayla Mustafa Dede, III. Murad, Hâfız Osman, Yedikuleli Seyyid Abdullah, III. Ahmed, Kâtibzâde Mehmed Refî, Mahmud Celâleddin, II. Mahmud, Sultan Abdülmecid, Râkım Efendi, Ali Haydar Bey, Vahdetî Efendi, Kazasker Mustafa İzzet, Mehmed Şefik Bey, Mevlevî Zeki Dede, Mehmed İzzet Efendi, Sâmi Efendi, II. Abdülhamid, Hasan Rızâ, Mehmed Nuri, Kâmil Akdik, Necmeddin Okyay, Hamit Aytaç gibi hat sanatı üstatlarının eserleri teşhir edilmektedir. Bu seksiyonlardaki en erken tarihli eser IX ve X. yüzyıllara tarihlenen Mehmed b. İdrîs’in yazdığı kûfî mushaftır. En ilgi çekici eser ise Şeyh Selim Kādirî tarafından 1880-1887 yılları arasında hazırlanmış olan, oturan insan formlu yazıdır. Aynalı yazılarla zenginleştirilen eserin en ilginç yanı bütün mushafın gubârî yazı ile yazılmış olmasıdır. Müzede ayrıca tılsımlı gömlek ve başlıklar, Hz. Muhammed ve Hz. Ali minyatürlü kumaşlar, çeşitli tarikatlara ait şecereler, hüccet, ilmühaber, berat, temessük-senet, ibrânâme, vakıf teftişi gibi arşiv belgeleri sergilenmektedir. Bunların dışında makta‘, kalemtıraş, mühre, kamış kalem, makas gibi hat malzemeleri vardır. Çeşitli ebru örnekleriyle zengin cilt türleri de sergilenen eserler arasındadır. Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi’nde teşhirdeki monotonluğu gidermek ve geleneksel medrese yaşamından bir kesit vermek amacıyla medrese atmosferini yansıtan etnografik bir oda düzenlenmiştir. Burada manken hattat ve iki küçük talebesi dönemin giysileri içinde hat çalışırken görülmektedir.

Müzedeki hat levhalarının bir bölümünü içeren Miras: Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi Koleksiyonu’ndan Seçmeler (ed. Ahmet Akcan, proje danışmanı: Zübeyde Cihan Özsayıner) isimli katalog 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı tarafından Türkçe ve İngilizce olarak yayımlanmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2012 yılında İstanbul’da basılan 41. cildinde, 549-550 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.