YAHYÂ el-HAŞŞÂB

2 Kasım 1909’da Kahire’de doğdu. Aslen Saîd bölgesinde Deyrût’a bağlı Sanbû şehrinden olup eskiden beri kitap basım ve ticaretiyle uğraşan bir ailenin çocuğudur. Uzun süre Mısır müftülüğü ve kādılkudâtlık yapan, daha sonra Ezher şeyhi olan Abdurrahman Kutub en-Nevâvî onun anne tarafından dedesidir. 1931’de Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ni, 1933’te Hukuk Fakültesi’ni bitirdi. Bu arada 1933’te Edebiyat Fakültesi’nde Nâṣır Ḫüsrev ve riḥletühû ilâ Mıṣr adıyla yüksek lisans tezi hazırladı. 1933-1935 yıllarında avukatlık yaptıktan sonra burslu olarak Türkiye’de bulundu. Aralık 1935’ten itibaren Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde asistanlık görevine başladı. 1936’da doktora için Paris’e gönderildi, 1940’ta Nâsır-ı Hüsrev konulu teziyle (Nāsir Khosrow, sa pensée religieuse, sa philosophie-Khan Al-Ikwan) Sorbonne Üniversitesi’nde doktorasını tamamladı. Aynı yıl Kahire Üniversitesi’ne öğretim görevliliğine tayin edildi. 1947’de doçent, 1950’de profesör oldu ve Edebiyat Fakültesi Doğu Dilleri ve Edebiyatları bölüm başkanlığına getirildi. 1954’te kısa bir süre Edebiyat Fakültesi dekanlığı, 1955-1957 yıllarında Ma‘hedü’d-dirâsâti’l-İslâmiyye, 1964-1965 yıllarında Ma‘hedü’d-dirâsâti’l-Arabiyyeti’l-âliye müdürlüğü yaptı. 1960-1965 arasında Arap Birliği Kültür Dairesi müdürlüğünü yürüttü. 1969’da emekliliğe ayrıldıysa da hayatının sonuna kadar fakültede ders okutmaya devam etti. Çeşitli uluslararası bilim ve kültür kurumlarının üyesiydi, çok sayıda kongre ve sempozyuma katılmıştı. Misafir hoca olarak 1965’te California, 1967’de Bağdat ve Basra üniversitelerinde ders verdi. 1973’te Tahran Üniversitesi kendisine fahrî doktora unvanı verdi. Yahyâ el-Haşşâb, İbrâhim Emîn eş-Şevâribî ile birlikte I. Fuâd (Kahire) ve Aynişems üniversitelerinde şarkiyat araştırmalarının öncülüğünü yapmıştır.

Eserleri. Telif: Nāsir Khosrow, son voyage, sa pensée religieuse, sa philosophie et sa poésie (Le Caire 1940); Ḥikâyâtün Fârsiyye (Kahire 1940, 1959); Târîḫu’l-edebi’l-Fârsî fi’l-ḳarni’t-tâsiʿ ʿaşer (Kahire 1948); Târîḫu’l-Kürd ve’l-Kürdistân (Kahire 1958); İslâmü’l-Fürs (A. J. Arberry’in The Legacy of Persia [Oxford 1953] adlı eserinden Türâs̱ü Fâris adıyla Arapça’ya çevrilen kitabın bir bölümüdür, Kahire 1960); İltiḳāʾü’l-ḥaḍâreteyn el-ʿArabiyye ve’l-Fârisiyye (Kahire 1969); eş-Şâhnâme li’l-Firdevsî (Kahire, ts.).

Tercüme: Çehâr Maḳāle (Nizâmî-i Arûzî’den Arapça’ya, Kahire 1368/1949, Abdülvehhâb Azzâm ile birlikte); Sefernâme (Nâsır-ı Hüsrev’den Arapça’ya, Kahire 1364/1945, 1959, 1983; Beyrut 1970); Zâdü’l-müsâfirîn (Nâsır-ı Hüsrev’den, Kahire 1945); Îrân fî ʿahdi’s-Sâsâniyyîn (Arthur Christensen’in L’Iran sous les Sassanides adlı eserinin tercümesidir, Kahire 1950, Abdülvehhâb Azzâm ile birlikte); Kitâbü Tenessür (İslâm öncesi Fars kurumlarına dair Farsça en eski eserdir, Kahire 1954); Târîḫu’l-Beyhaḳī (Ebü’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin el-Beyhakī’den, Kahire 1956, Sâdık Neş’et ile birlikte; Beyrut 1982); Âdâbü’l-müteʿallimîn (Nasîrüddîn-i Tûsî’den, MMMA [Kahire], III/2 [1377/1957], s. 267-284); Şerefnâme (Şeref Han’dan, I-II, Kahire 1958-1962, Muhammed Ali Avnî ile birlikte); Beyânü’l-edyân (Ebü’l-Meâlî Muhammed b. Ubeydullah’tan, Mecelletü Külliyyeti’l-âdâb, XIX/1 [Kahire 1957], s. 11-58; Kahire 1959); Żabṭ ve taḥḳīḳu’l-elfâẓi’l-ıṣṭılâḥiyyeti’t-târîḫiyyeti’l-vâride fî kitâbi Mefâtîḥi’l-ʿulûm li’l-Ḫârizmî (el-Mecelletü’t-târîḫiyyetü’l-Mıṣriyye, VII [Kahire 1958], s. 161-278, el-Bâz el-Arînî ile birlikte; Kahire 1960); Câmiʿu’t-tevârîḫ (Reşîdüddin Fazlullah-ı Hemedânî’den, I-II, Kahire 1960, Muhammed Sâdık Neş’et, Muhammed Musa Hindâvî ve Fuâd Abdülmu‘tî Sayyâd ile birlikte; Beyrut 1983); Mûsâ b. Nuṣayr (Abdülhak Hâmid’den, Kahire 1964).

Neşir: Ḫânü’l-iḫvân (Nâsır-ı Hüsrev, Kahire 1359/1940; Tahran 1338 hş.); Evrâḳu’l-eyyâm (Cenab Şahabeddin’den, trc. İbrâhim Sabrî, nşr. Yahyâ el-Haşşâb, Kahire 1960); Târîḫu Buḫârâ (A. Vámbéry’den, trc. Ahmed Mahmûd es-Sâdâtî, nşr. Yahyâ el-Haşşâb, Kahire 1965); Esrârü’t-tevḥîd fî maḳāmâti Ebî Saʿîd (Muhammed b. Münevver b. Ebû Saîd Meyhenî’den, trc. İs‘âd Abdülhâdî Kındîl, nşr. Yahyâ el-Haşşâb, Kahire 1966); el-Muḥkem ve’l-muḥîṭü’l-aʿẓam (İbn Sîde’nin eserinin VIII. cildinin Abdülvehhâb Seyyid Avadullah ile birlikte neşri, Kahire 1417/1996). Yahyâ el-Haşşâb’ın ayrıca çeşitli ilmî toplantılarda sunduğu bildirileri ve dergilerde yayımlanmış makaleleri vardır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2013 yılında İstanbul’da basılan 43. cildinde, 253 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.