https://islamansiklopedisi.org.tr/abbas-zeryab
12 Ağustos 1919 tarihinde Hoy şehrinde doğdu. Kur’an’ı ezberleyip ilkokulu bitirdikten sonra Hoy’da ortaokul bulunmadığından öğrenimine ara verdi; ancak Hoy’daki âlim ve hocaların derslerine devam ederek kendini yetiştirmeye çalıştı. Şeyh Abdülhüseyin A‘lemî’den mantık, belâgat ve usûl-i fıkıh, Hasan-ı Fakīh’ten nahiv okudu. 1937’de Sâdık-ı Ferâhî’nin teşviki ve dayısının desteğiyle Kum’a gidip Medrese-i Nâsıriyye’ye girdi. Burada Sâdık-ı Ferâhî, Seyyid Muhammed Mûsevî-yi Yezdî (Muhakkık Dâmâd), İmam Humeynî, Seyyid Ahmed-i Hüsrevşâhî ve Muhammed Alî-i Kirmânî, ayrıca dışarıdan Seyyid Sadreddin Sadr, Seyyid Şehâbeddin Mar‘aşî (Âgā Necefî) ve Seyyid Muhammed Hüccet Kûhkemerî gibi âlimlerden ders alarak dinî ilimlerdeki öğrenimini tamamladı. Babası hastalanınca 1943’te Hoy’a döndü. İki yıl burada ders verdikten sonra Tahran’a gidip Meclis-i Şûrâ-yı Millî Kütüphanesi’nde çalışmaya başladı. Bu sırada Tahran Üniversitesi Aklî ve Naklî İlimler Fakültesi’ne girerek üniversite eğitimi aldı. The Encyclopaedia of Islam’ın Farsça’ya tercüme edilmesi ve redaksiyonu çalışmalarına katıldı. 1955’te Almanya’ya gidip Frankfurt, Mainz ve Münih üniversitelerinde beş yıl süreyle tarih, felsefe, kültür alanlarında araştırmalarda bulundu. Doktora eğitimini Mainz’deki Johannes Gutenberg Üniversitesi’nde tamamladıktan sonra 1960’ta Tahran’a döndü. Bir müddet Senato Meclisi Kütüphanesi’nde görev yaptı. 1962-1964 yıllarında Berkeley Üniversitesi’nde Farsça dersleri verdi. Üniversitede sürekli kalması için yapılan tekliflere rağmen Tahran’a döndü. 1966’da Tahran Üniversitesi’nde göreve başladı ve 1978 yılına kadar tarih bölümünde çalıştı. Uluslararası bilimsel toplantılara katılan Abbas Zeryâb başta Alman Oryantalistler Birliği, Uluslararası İran El Yazmaları Topluluğu, Felsefe Birliği, İran Kültür Kurumu Mütevelli Heyeti, İran Tarih Kurumu ve Firdevsî Şehnâmesi Vakfı olmak üzere çok sayıda kurumun üyeliğinde bulundu. Dâʾiretü’l-Maʿârif-i Büzürg-i İslâmî ve Dâʾiretü’l-Maʿârif-i Teşeyyuʿ gibi ansiklopedilerin telif faaliyetlerine katıldı. 3 Şubat 1995’te Tahran’da vefat etti ve Biheşt-i Zehrâ Mezarlığı’na defnedildi. Türkçe, Arapça, Almanca ve İngilizce bilen Abbas Zeryâb hayatını eğitim öğretim, telif, neşir ve tercüme faaliyetlerine adamıştır.
Eserleri. Telif: Der Bericht über die nachfolger Timurs aus dem Ta’rīḫ-i kabīr des Ğaʿfarī ibn Muḥammad al-Husainī (Mainz 1960, doktora tezidir); Aṭlas-ı Târîḫ-i Îrân (Tahran 1350 hş., Seyyid Hüseyin Nasr ve Ahmed Müstevfî ile birlikte); Târîḫ-i Sâsâniyân (Tahran 1354 hş.); Âʾîne-i Câm: Şerḥ-i Müşkilât-ı Dîvân-ı Ḥâfıẓ (Tahran 1368 hş.); Bezm-âverd: Şeşt Maḳāle der Bâre-i Târîḫ, Ferheng ve Felsefe (Tahran 1368 hş.); Sîre-i Resûlullāh ez Âġāz tâ Hicret (Tahran 1370 hş.; Ar. trc. Ali es-Seyyid Hâdî, Dirâse taḥlîliyye fi’s-sîreti’n-nebeviyye ʿaṣri mâ ḳable’l-hicre, Beyrut 1997); Bezm-âverdî-i Dîger (nşr. Seyyid Sâdık Seccâdî, Tahran 1385 hş., 1386 hş., yirmi iki makalesini ihtiva eder); Ders Güftârhâ-yi Felsefe-i Târîḫ (nşr. Hüseyin Tevekkülî v.dğr., Tahran 1387 hş., üniversitede verdiği dersleri içerir); Maḳālât-ı Zeryâb (çeşitli konularla ilgili otuz iki makalesi ile kendi otobiyografisini kapsar) (nşr. Mâlik Hüseynî ve Rıza Tâhirî, Tahran 1389 hş.). Abbas Zeryâb’ın eserlerinden bazı seçmeler Mîlâd Azîmî tarafından neşredilmiştir (bk. bibl.).
Neşir: Bîrûnî, Kitâbü’ṣ-Ṣaydele fi’ṭ-ṭıb (Tahran 1370 hş./1991); Mîrhând, Ravżatü’ṣ-ṣafâ (eserin iki ciltlik muhtasarıdır, Tahran 1338 hş., 1373 hş.).
Tercüme: Will Durant, Târîḫ-i Felsefe (Tahran 1335 hş.); a.mlf., Leẕẕât-ı Felsefe (Tahran 1344 hş.); Theodor Nöldeke, Târîḫ-i Îrâniyân ve ʿArabhâ der Zamân-ı Sâsâniyân (Tahran 1358 hş.); Hellmut Ritter, Deryâ-yi Cân: Seyrî der Ârâ û Aḥvâl-i Şeyḫ Ferîdüddîn ʿAṭṭâr Nîşâbûrî (Tahran 1374 hş., Mihr Âfâk Bâyberdî ile birlikte). Ayrıca Dâʾiretü’l-Maʿârif-i Fârisî, Dânişnâme-i Îrân ve İslâm, Encyclopaedia Iranica, Dâʾiretü’l-Maʿârif-i Büzürg-i İslâmî, Dâʾiretü’l-Maʿârif-i Teşeyyuʿ ve Dânişnâme-i Cihân-ı İslâm ansiklopedilerinde birçok madde yazmış, Yaġmâ, Dâniş, Mihr, Süḫan, Ferheng-i Îrân-zemîn ve Âyende başta olmak üzere çeşitli dergilerde makale ve çevirileri yayımlanmıştır (Rızâ Rızâzâde Lengurdî, s. 57-68).
BİBLİYOGRAFYA
Yekî Ḳaṭre-i Bârân: Çeşnnâme-i ʿAbbâs Zeryâb-i Ḫûyî (ed. Ahmed Tefazzulî), Tahran 1370 hş.
Abbas Zeryâb, Şaṭṭ-ı Şîrîn pur-Şevket: Münteḫabî ez Âs̱âr-ı Üstâd ʿAbbâs Zeryâb-i Ḫûyî (nşr. Mîlâd Azîmî), Tahran 1387 hş., tür.yer.
a.mlf., “Zindegânî men”, Taḥḳīḳāt-ı İslâmî, X/1-2, Tahran 1374 hş., s. 19-56.
Mahmûd Abdullahzâde, “Üstâd Duktûr ʿAbbâs Zeryâb (1298-1373)”, a.e., s. 13-18.
Rızâ Rızâzâde Lengurdî, “Âs̱âr-ı Duktûr ʿAbbâs Zeryâb”, a.e., s. 57-68.
Mehdî-i Dâmegānî, “Beyâd Üstâd Zeryâb-ı Ḫûyî”, Kilk, sy. 58-59 (1373 hş.), s. 293-296.
Bahâeddin Hürremşâhî, “Ḫûrşîd-râ (be Gul Endûdîm be Yâd-ı Şâdırvân Duktur ʿAbbâs Zeryâb-ı Ḫûyî)”, a.e., s. 297-300.
Îrec Efşâr, “Ez Meyân-ı Nâmehâ-yi Zinde-yâd ʿAbbâs Zeryâb”, a.e., s. 301-312.
Ahmed Tefazzulî, “Der Ris̱â-yi İsnâd-ı ʿAbbâs Zeryâb-ı Ḫûyî”, Îrânşinâsî, VII/2, Tahran 1374 hş., s. 280-283.
Hüseyin Ebû Turâbiyân, “3 Sâl pes ez Ḫâmûşî-yi Zeryâb-ı Ḫûyî”, Güzâreş, sy. 83, Tahran 1376 hş., s. 29-31.
Seccâd Âydunlî, “Zeryâb-ı Ḫûyî der Ḳalemrev-i Şâhnâme-pejûheş”, Kitâb-ı Mâh-ı Edebiyyât ve Felsefe, sy. 62, Tahran 1381 hş., s. 46-57.
Humâ Efrâsiyâbî, “Meclîs-i Enes: Maʿârif-i Müdîrân-ı Kitâbḫâne-i Şumâre 2: ʿAbbâs Zeryâb-ı Ḫûyî”, Peyâm-ı Bahâristân, sy. 19-20 (1381 hş.), s. 8-10.
Ferhâd Tâhirî, “Sehm-i Üstâd Zeryâb-ı Ḫûyî der Nehḍat-i Dâʾiretü’l-Maʿârif-nevîsî-yi Muʿâṣır”, Maʿârif, sy. 57, Tahran 1381 hş., s. 119-133.
Abdullah İsfahânî, “ʿAbbâs Zeryâb-ı Ḫûyî / Nîm Ḳarn-ı Nüsḫa-şinâsî, Teʾlîf ve Taḥḳīḳ”, Âyende-i Pejûheş, sy. 96, Tahran 1384 hş., s. 24-35.
İlişkili Maddeler
Görseller
