ABDULLAH b. HÜSEYİN

Hicaz Emîri Şerif Hüseyin’in oğludur. Mekke’de doğdu. Daha sonra İstanbul’a gitti ve tahsilini orada tamamladı. 1908’den sonra Osmanlı Meclis-i Meb‘ûsanı’nda Hicaz temsilcisi olarak bulundu. Hz. Hasan’ın 38. kuşaktan torunu olup Osmanlı protokolünde Mekke şerifleri arasında yer alırdı. Hicaz’a gittiği bir sırada Mısır’a uğrayarak burada İngiltere’nin Mısır başkonsolosu Lord Kitchner ve Ronald Storrs ile I. Dünya Savaşı öncesinde bazı gizli görüşmeler yaptı. Osmanlılar’a karşı ayaklanan milliyetçi Araplar’ın davasını destekleyen Reşid Rızâ’nın Kahire’de kurduğu Arap Birliği Cemiyeti’ne (Cem‘iyyetü’l-Câmiati’l-Arabiyye) üye oldu. Osmanlılar’a karşı hazırladıkları ayaklanma hareketinde babası Şerif Hüseyin ile İngilizler arasında aracılık yaptı. 10 Haziran 1916’da Mekke’de ayaklanmanın başlaması üzerine o da harekete katıldı ve bir daha İstanbul’a dönmedi. 8 Mart 1920’de Şam’da toplanan Irak Kongresi’nde onun Irak kralı, kardeşi Faysal’ın da Suriye kralı olması kararlaştırıldı. Fakat Suriye kralı ilân edilen kardeşi Faysal’ı Fransızlar’ın Şam’dan çıkarmaları üzerine Irak krallığına Faysal getirilince, Abdullah da İngiliz mandası altındaki Filistin’den ayrı tutulan Şarkî Ürdün’de kurulmasına karar verilen Millî Arap Hükümeti’nin başına emîr olarak getirildi. Başlangıçta 20 Şubat 1928 antlaşması ile tesbit edilen yetkileri, daha sonra 2 Haziran 1934 ve 9 Temmuz 1941 tarihlerinde genişletildi. İngiltere 22 Mayıs 1946’da Şarkî Ürdün’ü müstakil bir devlet olarak tanıyınca Abdullah Ürdün Hâşimî Kralı unvanı ile yeni kurulan devletin başına geçti. İsrail Devleti’nin kuruluşundan sonra Araplar’la İsrail arasında 15 Mayıs 1948’den 3 Nisan 1949’a kadar devam eden Filistin Savaşı’ndan sonra Arap Birliği’ne ait askerlerin işgalinde bulunan toprakları 1950’de resmen Ürdün Devleti’ne kattı. 20 Temmuz 1951’de Kudüs’te Mescid-i Aksâ’da öldürüldü.

Abdullah b. Hüseyin’in Tallâl ve Nâyif adlarında iki oğlu vardı. Tallâl, babasının ölümü üzerine tahta geçmişse de sonradan sıhhî sebepler dolayısıyla tahttan indirilerek İstanbul’a Ortaköy Şifa Kliniği’ne gönderilmiş ve ölünceye kadar orada kalmıştır. Bugünkü devlet başkanı Kral Hüseyin, Tallâl’in büyük oğludur. Abdullah’ın kardeşleri Ali ve Faysal da Osmanlılar’a karşı girişilen harekette kendisi gibi faal rol oynamışlardır. Ailede, Şerif Hüseyin’in Türk hanımından olan Zeyd isminde üvey bir kardeş daha vardır. Zeyd önceleri Irak’ta kardeşi Kral Faysal’ın yanında bulunmuş, yurt dışı ziyaretleri sırasında ona vekâlet etmiş, daha sonra yıllarca Irak’ın Londra sefiri olarak görev yapmıştır.

Abdullah b. Hüseyin, babası Şerif Hüseyin’in başlattığı harekette dış temasları ve bilhassa İngilizler’le olan görüşmeleri idare etmiştir. Bu faaliyetlerini Müẕekkirâtî adlı hâtıratında bütün ayrıntılarıyla anlatmıştır. Hâtıratının devamı mahiyetinde olan et-Tekmile ise, Ürdün kralı ve devlet başkanı olarak devrinde yapılan diplomatik yazışmaları ihtiva etmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1988 yılında İstanbul’da basılan 1. cildinde, 108 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.