Kuzeyde Bolivya ve Paraguay, kuzeydoğuda Brezilya ve Uruguay, batıda Şili ile komşudur. Ülkenin doğu ve güneydoğusu Atlas Okyanusu kıyıları ile sınırlanır. Resmî adı Arjantin Cumhuriyeti (Republica Argentina), yüzölçümü 2.791.810 km
2’dir. Nüfusu 41.119.000 (2012), başşehri Buenos Aires (3.776.000), nüfusu 700.000’i aşan diğer önemli şehirleri Córdoba (1.600.000), Rosario (1.325.000), Mendoza (1.100.000), La Plata (957.000), San Miguel de Tucuman (903.000) ve Mar del Plata’dır (710.000).
I. FİZİKÎ ve BEŞERÎ COĞRAFYA
Arjantin, Güney Amerika’nın güney kesiminde And dağları ile Atlas Okyanusu arasında yer alan ve güneye doğru genişliği azalan büyük bir ülkedir. And dağları, Kuzeydoğu düzlükleri, Pampalar (Pampas) ve Patagonya olmak üzere dört coğrafî bölgeye ayrılır. Temelini ikinci ve üçüncü zaman kıvrımlarının oluşturduğu, yükseltisi 6000 metreyi geçen zirvelerin bulunduğu And dağları ülkenin batısında uzanır. Güney Amerika kıtasının ve Arjantin’in en yüksek dağı olan Aconcagua (6962 m.) Arjantin-Şili sınırında yer alır. Parana nehri ve kollarının geçtiği Kuzeydoğu düzlüklerinin doğu kısmı Mezopotamya (Mesopotamia), batı kısmı Chaco olarak adlandırılır. Pampalar ise Chaco’nın güneyinden başlar, doğuda Atlas Okyanusu kıyılarına, batıda And dağları eteklerine kadar uzanır ve yükseltisi genellikle 40-50 m. civarında olan geniş ve oldukça düz bir alandır. Pampalar’dan güneye doğru gidildikçe yükselti artar, dar ve derin vadilerle yarılan Patagonya platosuna geçilir. Patagonya’nın güneyinde doğu kesimi Arjantin sınırları içinde kalan Tierra del Fuego (ateş toprakları) bulunur.
Ülkede nemli tropikal, nemli ılıman, savan ve step iklimi gibi iklim özellikleri görülür. Kuzeydoğuda nemli tropikal iklim hâkimdir. Ocak ayı ortalama sıcaklığı 28 °C’ye kadar yükselir, temmuz ayı ortalaması ise 22 °C civarındadır. Chaco’da yazlar sıcak ve nemli, kışlar kurak ve yumuşak geçer. Ortalama sıcaklık yaz mevsiminde 28 °C, kış mevsimde 18 °C’dir. Pampalar’ın doğu kısmında nemli ve ılıman bir iklim görülür. Batı Pampalar daha kurak ve serindir. Patagonya’da iklim kurak ve soğuktur. Tierra del Fuego’da kış mevsimi ortalama sıcaklığı 2 °C, yaz mevsimi ortalama sıcaklığı 9 °C’dir. Ülkenin kuzeydoğusu en yağışlı alandır. Mezopotamya’da yıllık yağış 1000 milimetreyi geçer. Pampalar’da bu değer doğuda 800-900 mm., batıda 400-500 mm. civarındadır. Patagonya’da yıllık ortalama yağış 250 milimetreden azdır. Tierra del Fuego’nun güney kısmı da bol yağış alır.
Ülkede bitki formasyonları çeşitlidir. Ormanlık alanlar ülkenin yaklaşık % 11’ini kaplar. Kuzeydoğudaki nemli tropikal ormanlarda arokarya, fildişi, kordiya, bambu (Bambusea) ağaçları ve Paraguay çayı yetişir. Chaco’da odunu çok sert olduğu için “quebracho” (balta kıran) denilen, kabukları tanen bakımından zengin ormanlar bulunur. Pampalar’da nemli ve kuru savan, Patagonya’da kurakçıl dikenli çalı ve step formasyonları hâkimdir. Step formasyonunun en yaygın türleri çayır otu, sorguç otu, brom otu, yıldız çiçeği, kılçık otu, zembil otu, rüzgâr otu, yumak otu, inci otudur. Tierra del Fuego’da hâkim elemanı güney kayını olan nemli ılıman ormanlar görülür.
Başlıca akarsuları Parana nehri, Uruguay, Rio Colorado ve Rio Negro’dur. Parana, Güney Amerika’nın Amazon’dan sonra ikinci büyük akarsuyudur. Ülkenin önemli gölleri Mar Chiquita (5770 km
2), Argentino (1415 km
2) ve Viedma’dır (1088 km
2). Mar Chiquita içerdiği yüksek orandaki mineraller sebebiyle sağlık turizmi açısından önem taşır. Argentino gölü Patagonya’da Los Glaciares Millî Parkı’nda bulunur. Yüksekliği yer yer 50-60 metreyi bulan, dünyaca ünlü Perito Moreno buzulu Argentino gölünde kesintiye uğrar. Kuzeyde Brezilya sınırında dünyanın en büyük şelâlelerinden Iguazu yer alır. Arjantin’de Los Glaciares, Iguazu Ischigualasto / Talampaya millî parkları ve Valdes yarımadası UNESCO tarafından dünya mirası listesine alınmıştır.
Ülke nüfusunun % 92,5’i şehirlerde, % 7,5’i kırsal alanlarda yaşamaktadır. Kilometrekareye düşen nüfus miktarı on beştir. Rio de la Plata körfezi kıyısındaki Buenos Aires, Güney Amerika’nın ikinci büyük şehridir. Arjantin’de nüfusu 500.000’in üzerinde on, 200-500.000 arasında sekiz, 100-200.000 arasında yirmi dört şehir bulunmaktadır. Tarımsal nüfusun ürettiği ürünler için toplanma ve dağıtım merkezi özelliği taşıyan, nüfusu 50-100.000 arasında değişen şehir sayısı seksen dörttür. Arjantin nüfusunun % 86,4’ü Avrupa kökenli, % 8’i yerli ve Mestizos, % 4’ü Arap ve Doğu Asya kökenli, % 1,6’sı yerlilerden oluşmaktadır. Nüfusun yaklaşık % 92’si Katolik, % 2’si Protestan, % 2’si yahudi ve % 2’ye yakını müslümandır.
Arjantin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanır. Ekilebilir alanlar ülke topraklarının % 25’ini kaplar. Başlıca tarım ürünleri soya fasulyesi (40 milyon ton), buğday (8,1 milyon ton), arpa (5,1 milyon ton), mısır (21 milyon ton), şeker kamışı (25 milyon ton), üzüm (2,8 milyon ton) ve pamuktur. Ülkenin kuzeyindeki Misiones yöresinde Paraguay çayı (yerba mate) yetişir (290.000 ton). Yağlı tohum (soya, ayçiçeği, keten tohumu) ve meyve (turunçgiller, elma, armut) üretimi de önemlidir. Yüzölçümünün % 50’den fazlasını çayır ve meraların kapladığı Arjantin dünyanın en büyük et ve yün üreticileri arasında yer alır. Pampalar sığır (45 milyon) ve at (3,6 milyon) yetiştiriciliğiyle tanınır. Koyun (16,3 milyon), keçi (4,3 milyon) yetiştiriciliği ve yün Patagonya’da önemlidir. Arjantin kıyıları (4989 km.) dünyanın en iyi balıkçılık alanlarındandır. Ülkede petrol, doğal gaz, kömür, kurşun, çinko, kalay, bakır, altın, demir cevheri ve manganez çıkarılır. Sanayi daha çok tarımsal ürünlerin işlenmesine dayanır. Arjantin, Güney Amerika ülkeleri içinde en uzun demiryolu hattına sahiptir (37.000 km.). Karayolu iç ulaşımda önemlidir (231.000 km.). Hava ulaşımı da gelişmiştir. Arjantin 1000’i aşan havaalanı ile dünyada altıncı sırada yer alır (1138 havaalanı). Parana nehri ve kolları üzerinde su yolu ulaşımı gelişmiştir (11.000 km.). Başlıca ihraç ürünleri soya fasulyesi, buğday, mısır, bitkisel yağlar, et, yün, deri ve diğer hayvansal ürünlerdir. İhracat yapılan ülkelerin başında Brezilya, Çin, Şili ve Amerika Birleşik Devletleri gelir. Makine, motorlu araçlar, petrol, doğal gaz, organik kimyasallar ve plastikler ithal edilen başlıca maddelerdir. En çok ithalât Brezilya, Amerika Birleşik Devletleri, Çin ve Almanya ile gerçekleştirilir. Ülke ekonomisinde turizmin rolü giderek artmaktadır. Önemli turizm alanları içinde başşehir Buenos Aires, kıyılar, Mar del Plata’da geniş plajlar, Iguazu şelâlesi, millî parklar, doğal hayatı koruma alanları, akarsular ve göller sayılabilir.
BİBLİYOGRAFYA :Selâmi Gözenç,
Orta ve Güney Amerika Ülkeler Coğrafyası, İstanbul 1993, s. 197-227; P. Calvert,
A Political and Economic Dictionary of Latin America, London 2004, s.15-19; R. A. Crooker,
Argentina, New York 2004;
Global Agricultural Trade and Developing Countries (ed. M. Ataman Aksoy – J. C. Beghin), Washington 2005, tür.yer.;
The Physical Geography of Soouth America (ed. Thomas T. Veblen v.dğr.), New York 2007, tür.yer.; T. L. Edwards,
Argentina: A Global Studies Handbook, Santa Barbara 2008;
Fiscal Policy, Stabilization and Growth Prudence or Abstinence? (ed. G. E. Perry v.dğr.), Washington 2008, tür.yer.;
Countries of the World and Their Leaders 2011 (ed. K. Ellicott), Detroit 2010, I, 91-102; S. H. Lence, “The Agricultural Sector in Argentina: Major Trends and Recent Developments”,
The Shifting Patterns of Agricultural Production and Productivity Worldwide (ed. J. M. Alston v.dğr.), Iowa 2010, s. 409-448; E. Wittekind,
Argentina, Edina 2012;
Arjantin Ülke Raporu (İstanbul Ticaret Odası), İstanbul 2013;
FAO Statistical Yearbook 2014 Latin America and the Caribbean Food and Agriculture, Santiago 2014, tür.yer.; Houssain Kettani, “Muslim Population in the Americas: 1950–2020”,
International Journal of Environmental Science and Development, I/2, Singapore 2010, s. 130.
Maddenin bu bölümü TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2016 yılında İstanbul'da basılan EK-1. cildinde, 109-110 numaralı sayfalarda yer almıştır.