ARNALDEZ, Roger

13 Eylül 1911’de Paris’te doğdu. Lycée Louis Le Grand’da okudu. Burada Marcel Bernes adlı öğretmeninin yönlendirmesi üzerine felsefeye ilgi duymaya başladı. Lise yıllarında varoluşçu filozof Gabriel Marcel’in çevresine girmeye çalıştı. Peder Dehaut diye andığı bir Dominiken rahibinin teşvikiyle Tomizm ile tanıştı. İbrânîce’yle ilgilendi. Hemen hemen aynı yıllarda İskenderiyeli Philon ile meşgul olmaya başladı; Philon’a olan ilgisi bir ömür boyu devam etti. Philon’un bütün eserlerinin tahkikli neşri ve Fransızca tercümelerinin hazırlanmasında nâşir ve müellif sıfatıyla önemli rol üstlendi. Üniversitede felsefe ve edebiyat okudu. Bu dönemde meşhur Fransız oryantalisti Louis Massignon ile tanıştı. Üniversiteyi bitirince felsefe öğretmeni olarak önce Mont-de-Marsan Lisesi’ne (1937-1938), ardından Kahire’deki Fransız Lisesi’ne (1938-1939) tayin edildi. Paris’te tatilde bulunduğu sırada II. Dünya Savaşı başlayınca askere alınarak cepheye gönderildi; 1940’ta esir düştü ve Doğu Prusya’daki bir esir kampına gönderildi; savaşın bittiği 1945 yılına kadar burada kaldı. Kampta bulunanların önemli bir kısmı akademisyen olduğu için kampı entelektüel bir ortam haline getirdiler, birbirlerinin yetişmesine katkıda bulundular. Arnaldez, kampta bir taraftan felsefe dersleri verirken bir taraftan da diğer esirlerin derslerini dinledi ve ilmî birikimini geliştirdi.

1945’te Kahire’ye dönerek öğretmenlik görevini sürdüren Arnaldez lisede bir yıl müdür yardımcılığı yaptıktan sonra Fransız kültür ataşeliğine getirildi. O dönemde Mısır’da Eğitim bakanı olan Tâhâ Hüseyin ile tanışması hayatının akışını değiştirdi; onun sayesinde Aynişems Üniversitesi’ne felsefe hocası olarak tayin edildi ve bu görevi 1955 yılına kadar devam etti. Kahire’de yine Tâhâ Hüseyin’in yönlendirmesiyle Grammaire et théologie chez Ibn Hazm de Cordue adlı bir doktora tezi hazırladı. Tezini 1955’te Sorbonne Üniversitesi’nde savundu. 1955-1956’da Bordeaux Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap Dili ve Medeniyeti Bölümü’nde ve Hukuk Fakültesi’nde İslâm hukuku okuttu. Ardından Lyon Üniversitesi Edebiyat Fakültesi bünyesindeki İslâm Felsefesi ve Medeniyeti Bölümü’ne geçerek 1956-1969 yılları arasında burada ders verdi. İskenderiyeli Philon’un eserlerinin neşir faaliyetine katıldı. Daha sonra Sorbonne Üniversitesi Edebiyat ve Beşerî Bilimler Fakültesi’ne tayin edildi, bu fakültede 1978 yılında emekli oluncaya kadar İslâm felsefesi ve medeniyeti dersleri okuttu. Emeklilikten sonra da öğrenciler ile irtibatını sürdürdü. Şubat 1986’da Ahlâk ve Siyaset Bilimleri Akademisi’nin felsefe kısmına üye seçildi ve 1997’de kurumun başkanlığına getirildi. 7 Nisan 2006’da Paris’te öldü. Arnaldez, Belçika Kraliyet Akademisi’nin üyesi ve Kahire’deki Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye’nin muhabir üyesiydi. Türkiye, Mısır, Afganistan, Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği, Cezayir, Pakistan gibi ülkelerde ilmî toplantılara katılarak bildiri sunmuş, aralarında Revue du monde musulman’ın da bulunduğu dergilerin danışma ve redaksiyon kurullarında görev almıştır. Başta Türkiye olmak üzere İslâm dünyasından çok sayıda öğrencinin doktora tez danışmanlığını yapmıştır (yönettiği tezlerin listesi için bk. http://alkindi.ideo-cairo.org/controller.php?action=Search Request, erişim: 14.11.2014).

Arnaldez, felsefe öğrenimi görmüş inançlı bir hıristiyan şarkiyatçı olarak İslâm düşüncesiyle ilgilenirken aynı zamanda Vatikan’ın İslâm konusunda danışmanlığını yapmıştır. Doktora çalışması bu konuda neşredilmiş önemli eserlerdendir. Akademik hayatının ilk yıllarında İslâm medeniyetinde dil ile düşünce arasındaki irtibatla ilgili konulara yönelmiş, başta İbn Hazm olmak üzere Fârâbî, Ebü’l-Berekât el-Bağdâdî, İbn Rüşd ve Fahreddin er-Râzî hakkında çalışmalar yapmış; İslâm, Kur’ân-ı Kerîm, Hz. Muhammed ve Hz. Îsâ’ya dair kitaplar yazmıştır. Eserlerinin önemli bir kısmında İslâmiyet, Hıristiyanlık ve Yahudilik arasında mukayeseler yer almaktadır. Kendisinin de ifade ettiği gibi çalışmalarında Massignon’un yolunu takip etmiş, İslâm düşüncesinde tasavvufa ve bilhassa Hallâc-ı Mansûr’a özel ilgi göstermiştir. Bu ilginin arka planında, İslâm ile Hıristiyanlık ve Yahudilik arasındaki benzerlikleri tarihî bakımdan Hıristiyanlık’la irtibatlı şekilde temellendirme düşüncesinin bulunduğu söylenebilir.

Son eserlerinden olan L’homme selon le Coran’a yazdığı önsözde (s. 7-8) Arnaldez hem bu çalışmada hem diğer çalışmalarında uyguladığı yöntem hakkında bilgi verir. Bu yöntem, özellikle son zamanlarda İslâm ve müslümanlar hakkında belirli bir imaj oluşturmayı hedefleyen, büyük bir kısmı retorik, siyasî ve gazetecilik faaliyetlerinin bir neticesi olan eserlere karşı klasik oryantalizmin yaklaşımı sayılabilecek, metinlere bağlı kalıp metinlerde ifade edileni yeni bir yoruma tâbi tutmadan alışılageldiği şekilde inşa etmenin bir formu olarak nitelendirilebilir. Buna göre bir şarkiyatçı İslâm ile meşgul olurken metinle şahsî bir irtibat kurabilir ve bundan dolayı şahsî irtibatını gösteren bir reaksiyon içinde bulunabilir. Bu da araştırmacının üzerinde durduğu metinlerin mahiyeti gereği ortaya çıkar. Ancak bu durum ona metinleri istediği gibi yorumlama yetkisi vermez. Meselâ araştırmacı Kur’an’la meşgul olurken âyetleri modern dil biliminin, Sâmî filolojisinin veya tarihsel eleştirinin verilerini kullanarak tercüme etmekten uzak durmalıdır. Eğer o, kendi bilimsel yöntemiyle âyetlere daha önce hiçbir müslüman müfessirin yüklemediği mânaları yüklerse bir İslâmolog’dan bekleneni yapmamış olur.

Eserleri. Telif: Grammaire et théologie chez Ibn Hazm de Cordoue: Essai sur la structure et les conditions de la pensée musulmane (Paris 1956, 1981); La médecine arabe: Aquatintes de Mario Avati (Paris 1960); Hallâj ou la religion de la croix (Paris 1964; Abdülhüseyin Meydeke tarafından Meẕheb-i Ḥallâc adıyla Farsça’ya tercüme edilmiştir [Tebriz 1347/1968]); Mahomet ou la prédication prophétique (Paris 1970, 1975; Alger 1979); Jésus Fils de Marie prophète de l’Islam (Paris 1980; Kur’ân-ı Kerîm’e ve tefsirlere göre Hz. Îsâ’nın ele alındığı bir eserdir); le Coran: guide de lecture (Paris 1983); Trois messagers pour un seul dieu (Paris 1983, 1991; Vedî Mübârek tarafından Rüsul s̱elâs̱e li-ilâhin vâḥid adıyla Arapça’ya çevrilmiştir [Beyrut-Paris 1988]); Les grands siècles de Bagdād (Alger 1985); İbn el-Arabi ve Fahreddin el-Razi’nin Düşüncesinde İlâhî “Ben” ile Beşerî “Ben” (trc. İsmail Yakıt, İstanbul 1985; Arnaldez’in “Le moi divin dans la pensée d’Ibn Arabī” [Mélanges offerts à Henry Corbin, ed. Seyyed Hossein Nasr, Teheran 1977, s. 219-236] ve “Le moi divin et le moi humain d’après le commentaire coranique de Faḫr Al-Dīn Al-Rāzī”, St.I, XXXVI [1972], s. 71-97 başlıklı makalelerinin tercümesidir); Aspects de la pensée musulmane (Paris 1987; Arnaldez’in 1955-1982 yılları arasında İslâm düşüncesine dair yayımladığı yirmi bir makaleden derlenmiştir); l’Islām (Paris 1988); Jésus dans la pensée musulmane (Paris 1988); Réflections chrétiennes sur les mystiques musulmans (Paris 1989); À la croisée des trois monothéismes: une communauté de pensée au moyen âge (Paris 1993); Averroès: un rationaliste en Islām (Paris 1998; Arnaldez’in Studia Islamica’da çıkan yazısı ile “La pensée religieuse d’Averroès”, St.I, VII [1957], s. 99-114; VIII [1957], s. 15-28, The Encyclopaedia of Islam için yazdığı maddenin “Ibn Rushd”, EI² [İng.], III, 909-920 genişletilmiş şekli olup David Streight tarafından Averroes: a Rationalist in Islām başlığıyla İngilizce’ye tercüme edilmiştir [Notre Dame, Indiana 2000]); Révolte contre Jéhovah: Essai sur l’originalité de la révélation chrétienne (Paris 1998); Chesterton: un penseur pour notre temps (Paris 2001); Fakhr al-Dīn Al Rāzī: commentateur du Coran et philosophe (Paris 2002); L’homme selon le Coran (Paris 2002); Les religions face à l’oecuménisme (Paris 2003); Les sciences coraniques: grammaire, droit, théologie et mystique (Paris 2005; Arnaldez hayatının sonlarına doğru neşrettiği bu eserinde dil bilimleri, hukuk, kelâm, felsefe ve tasavvuf alanında yazdığı makaleleri derlemiş, bu makalelerinde Hıristiyanlık ve Grek düşüncesinin pek çok alanda İslâmiyet üzerindeki etkilerini göstermeye çalışmıştır).

Tercüme ve Neşir. 1. Philon d’Alexandrie, De opificio mundi (Paris 1961). Roger Arnaldez’in en önemli çalışmalarından biridir. İskenderiyeli Philon’un eserlerinin tercüme ve neşir faaliyetlerine hem editör hem mütercim olarak katılan Arnaldez, 1961-1992 yıllarında otuz altı cilt halinde yayımlanan serinin I. cildi olan bu eseri tercüme etmiş, ayrıca seriye genel bir giriş yazmıştır. Bu seriden çevirdiği diğer ciltler şunlardır: De virtutibus (Paris 1962, A.-M. Vérilhac, M.-R. Servel ve P. Delobre ile birlikte); De mutatione nominum (Paris 1964); De vita Mosis I-II (Paris 1967, C. Mondésert, J. Pouilloux ve P. Savinel ile birlikte); De aeternitate mundi (Paris 1969, J. Pouilloux ile birlikte); De posteritate Caini (Paris 1972).

2. La science antique et médiévale des origines à 1450 (Paris 1957, 1966, 1994, René Taton ile birlikte).

3. La cité inique, recit philosophique. Muhammed Kâmil Hüseyin’in Ḳarye ẓâlime adlı eserinin çevirisidir (Paris 1973).

4. Le petit livre du salut. İbn Miskeveyh’in el-Fevzü’l-aṣġar adlı eserinin tercümesi olup eserin Sâlih Uzayme tarafından yapılan tahkikli neşriyle birlikte yayımlanmıştır (Tunus 1987).

Makale. Arnaldez, İslâm düşüncesi ve düşünürleri, Kur’ân-ı Kerîm, Hıristiyanlık, hıristiyan düşünürler ve dinler arası diyalog gibi konularda çok sayıda makale ve ansiklopedi maddesi yazmıştır (İslâmiyet ve İslâm âlimleri hakkında yazdıklarının geniş bir listesi için bk. Bibliography of Islamic Philosophy: Alphabetical list of Publications, ed. Hans Daiber, Leiden 1999, I, 80-84). Makalelerinden bazıları şunlardır: “Sciences et philosophie dans la civilisation de Bagdad sous les premiers abbasides” (Arabica: Baġdād [1962], IX/3, s. 357-373); “İslâm’da Felsefî Düşünce Nasıl Kötürümleşti” (trc. Ahmet Aslan, DTCFD, XXVIII/1-2 [1974], s. 231-241); “Dialogue Islamo-Chrétien et sensibilites religieuses” (Islamochristiana, III [Roma 1977], s. 107-175); “L’image du prophète Muhammad dans la culture française” (Uluslararası Birinci İslâm Araştırmaları Sempozyumu, İzmir 1985, s. 45-61); “Les éléments bibliques du Coran comme sources de la théologie et de la mystiques musulmanes” (Aspects de la foi de l’Islām içinde, ed. Jacques Berg v.dğr., Bruxelles 1985, s. 29-55); “Renan et l’Islām” (Revue philosophique de la France et de l’étranger [Octobre-Décembre 1987], sy. 177/4, s. 387-401); “L’histoire de la pensée grecque vue par les historiographes arabes” (Bulletin de l’Académie royale de Belgique. Classe des lettres et des sciences morales et politiques, sy. 75/3-4 [1989], s. 111-125).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 114-116 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.