AYVAT BENDİ

Kanûnî Sultan Süleyman zamanında yaptırılarak 1563 yılında hizmete giren Kırkçeşme tesislerinin batı kolu üzerinde III. Mustafa tarafından 1765’te, Kemerburgaz’ın yaklaşık 4,5 km. kuzeydoğusunda Belgrad ormanı içerisindeki Ayvat deresi üzerinde inşa ettirilmiştir. Kitâbesi yoktur. Bu bendin inşasıyla, yağışlı zamanlarda ihtiyaç fazlası suyu depolama ve böylece şehre daha fazla su verme imkânı elde edilmiştir. Ayvat Bendi kâgir ağırlık bendi tipindedir ve planda kırık hatlarla kemer şekli verilmek suretiyle ek emniyet sağlanmıştır. Bent yapılırken Kırkçeşme tesislerinin su alma tertibiyle çökeltme havuzu aynen muhafaza edilmiş, eski küçük bağlama ile yüzen cisimleri tutan ızgaralar, kumları tutan dairevî çökeltme havuzları da bendin hemen altında aynen bırakılmıştır. Bentte daha fazla suyun depolanması için su tarafında payandalarla tahkim edilmiş olan mermer plaklar ilâve edilmiştir.

Ayvat Bendi’nin drenaj alanı 2 km², derenin en alçak yerinden (talveg) itibaren su tarafındaki payandalı plakların üstüne kadar olan yüksekliği 13,45 m., tepe uzunluğu 65,8 m., genişliği 6,90 m. ve taban genişliği 8,42 m. olup mansab duvarı % 81,5 eğimlidir. Gölün uzunluğu 700 m., hacmi 156.000 m³’tür. Sağ sahildeki dolu savak 1,05 × 0,55 m. boyutlarında olup savak eşiği, 1 m. boyunda ve 0,18 m. kalınlığındaki payandalı plaklardan 0,55 m., sol sahil dolu savağı ise 1,05 × 0,28 m. boyutlarında ve savak eşiği payandalı plaklardan 0,28 m. aşağıdadır. Tahliye φ 250 milimetrelik boru üzerine konmuş bir vana yardımı ile yapılmakta, ayrı bir φ 250 milimetrelik boru üzerindeki vana vasıtasıyla da su alınmaktadır.

Bentten alınan suyun debisinin ölçülmesi, ölçme sandığının yan yüzüne, ekseni su yüzeyinden 96 mm. aşağıya gelecek şekilde yerleştirilmiş olan kısa pirinç borular (lüle) yardımı ile yapılmaktadır. Bu lülelerin sayısı ondur ve ikisi 1’lik (φ 26 mm.), ikisi 2’lik (φ 36,7 mm.), dördü 5’lik (φ 58,13 mm.), ikisi de 10’luk (φ 82,20 mm.) lüledir. Birlik bir lülenin günlük su verimi 52 m³’tür (1 lüle = 36 lt/dakika = 52 m³/gün). Buna göre bentten toplam 46 lülelik, yani günde 2392 m³ su alınabilmektedir. Ayvat kolunun başından alınan sular, üstü kapalı kanallarla güneydoğuya doğru iletilir; bu kesimde Orta dere ve Bakraç deresinden gelen kollarla birleşen sular, Kurt Kemeri ve Uzun Kemer üzerinden geçerek Başhavuz’da diğer koldan gelen sularla karışır. Bent ormanlık bölgede yapılmış olduğundan haznesinde 1765’ten beri biriken katı madde miktarı çok azdır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1991 yılında İstanbul’da basılan 4. cildinde, 294-295 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.