https://islamansiklopedisi.org.tr/bulukkin-b-ziri
Berberî asıllı Sanhâce kabilesine mensup olan Bulukkîn’in babası ve dedesi de nüfuz ve itibar sahibi kişilerdi. Fâtımî Halifesi Mansûr tarafından Mağrib valiliğine tayin edilen Zîrî, Saîd b. Yûsuf’un Cebelievrâs’ta isyanı üzerine oğlu Bulukkîn’i büyük bir ordu ile onun üzerine gönderdi. Begāye yakınlarında vuku bulan savaşta mağlûp olan Saîd b. Yûsuf çok sayıda adamıyla birlikte öldürüldü. Bu zafer Bulukkîn’in halife nezdindeki itibarını arttırdı ve 960’ta yeni kurulan Cezayir, Miliana ve Médéa şehirlerinin idaresiyle görevlendirildi. Bulukkîn 968’de Halife Muiz-Lidînillâh’a itaatten ayrılan Zenâteli Muhammed b. Hüseyin’in üzerine yürüyüp onu da mağlûp etti. Halife buna çok sevindi; çünkü Mısır’a gittiği takdirde ülkesinin istilâ edilmesinden korkuyordu. Bulukkîn’in bu başarısı onun endişesini giderdi. Babası Zîrî’nin Mesîle ve Zâb şehirlerinin âsi valisi Ca‘fer b. Ali b. Hamdûn ile yaptığı savaşta öldürülmesi üzerine derhal harekete geçen Bulukkîn, Zenâte’ye mensup pek çok kişiyi öldürerek babasının intikamını aldı (971). Halife Muiz de Mesîle ve çevresini Bulukkîn’in iktâlarına ilâve ederek onu Ebü’l-Fütûh Yûsuf Seyfüddevle lakabıyla, Trablus ve Sicilya hariç merkezi Kayrevan olmak üzere İfrîkıye ve Mağrib valiliğine tayin etti (20 Zilhicce 361 / 2 Ekim 972).
Bulukkîn 973’te Mağrib’i hâkimiyeti altına almak üzere harekete geçti. 974’te Kutâme Berberîleri’ni mağlûp edip itaat altına aldı. 977-978 yıllarında Trablus, Surt ve Ecdâbiye’yi zaptetti ve Yahyâ b. Halîfe’yi oraya vekil tayin etti. Mağrib-i Aksâ halkının Fâtımîler’e isyan edip hutbeyi Endülüs Emevîleri adına okutması üzerine harekete geçen Bulukkîn, 979-984 yılları arasında yaptığı seferler sonunda Fas ve Sicilmâse’yi ele geçirip bölgede hutbeyi tekrar Fâtımîler adına okuttu. Muhammed b. Âmir el-Miknâsî’yi Fas’a vali tayin eden Bulukkîn, daha sonra peygamberlik iddiasında bulunan âsi Bergavâta kabilesi reisi Abs b. Ümmü’l-Ensârî’nin üzerine yürüdü ve onu mağlûp edip şehre girdi, her tarafı yakıp yıktı, Mağrâve emîrini öldürttü. Zenâteliler Sebte’ye kaçarak Endülüs Emevîleri’nin veziri Mansûr b. Ebû Âmir’den yardım istediler. Bulukkîn onları Sebte’de muhasara ettiyse de başarı sağlayamadı. Ardından Yahyâ b. Ali b. Hamdûn’un hâkimiyetinde bulunan ve Mağrib’in en güzel şehirlerinden biri olan Basra’yı ele geçirdi. İbn Haznun’un Sicilmâse’yi işgal ettiğini haber alınca hemen yola çıktı, fakat yolda kulunç hastalığına yakalandı ve 25 Mayıs 984’te Sicilmâse ile Tilimsân arasında Varaklân denilen yerde öldü. Yerine oğlu Mansûr geçti.
BİBLİYOGRAFYA
Muhammed b. Ali b. Hammâd, Aḫbâru mülûki Benî ʿUbeyd ve sîretühüm, Riyad 1981, s. 92, 94.
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, VIII, 623-625, 665-666; IX, 32.
İbn Hallikân, Vefeyât, I, 286.
İbn İzârî, el-Beyânü’l-muġrib, I, 228-232, 239, 296; II, 243, 293.
İbn Ebû Zer‘, el-Enîsü’l-muṭrib, Rabat 1972, s. 93-94, 101.
İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 302.
İbn Haldûn, el-ʿİber, VI, 155-157.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, III, 80.
el-Ḥulelü’s-sündüsiyye, II, 42, 97.
Zambaur, Manuel, s. 70-71.
Ziriklî, el-Aʿlâm, II, 52.
Habîb el-Cenhânî, el-Ḳayrevân, Tunus 1968, s. 98-100.
Dozy, Spanish Islam, s. 494-502.
Bosworth, İslâm Devletleri Tarihi, s. 31-32.
Hasan İbrâhim, Târîḫu’d-devleti’l-Fâṭımiyye, Kahire 1981, s. 95, 97, 149-150, 333.
a.mlf., Târîḫu’l-İslâm, Kahire 1984, III, 166-174.
Seyyid Abdülazîz Sâlim, Târîḫu’l-Maġrib fi’l-ʿaṣri’l-İslâmî, İskenderiye, ts. (Müessesetü şebâbi’l-câmia), s. 555-558.
René Basset, “Bülükkîn”, İA, II, 836-837.
H. A. R. Gibb, “el-Muizz Lidîni’llâh”, a.e., VIII, 560.
H. R. Idris, “Buliggīn Zīrī”, EI2 (İng.), I, 1309.
