https://islamansiklopedisi.org.tr/cacerm
Horasan eyaletindedir; Nîşâbur, Cüveyn ve Cürcân arasında, Tahran-Nîşâbur-Meşhed tren yolu üzerinde yer alır. İsmi “sıcak yer” anlamını taşıyan Farsça câgerm kelimesinden gelmektedir. X ve XI. yüzyıllarda otuz burçlu daire şeklinde surlarla ve üç zirâ genişliğinde bir hendekle çevrili önemli bir ticaret merkeziydi. Şehirde yedi mahalle, yedi cami ve çevresinde de bakımlı bahçeler bulunuyordu. Makdisî (ö. 381/991 [?]) cuma camiinin çok güzel olduğunu söylemektedir. Ḥudûdü’l-ʿâlem’de (yazılış tarihi 372/982-83) şehir Cürcân, Kūmis ve Nîşâbur’un ticarî merkezi olarak gösterilir. Câcerm’in Nîşâbur’dan batıya doğru Cüveyn’e, oradan da düz ovaya inerek Hazar kıyılarına uzanıp Dînâr Sarı geçidini takip eden eski bir kervan yolunun üzerinde olduğu bilinmektedir. Gazneli Mesud 1035 yılında Taberistan ve Cürcân’ın Ziyârî emîri Felek el-Meâlî Menûçihr b. Kābûs’a karşı yaptığı seferde bu yolu kullanmıştı. Bu yol Cengiz Han ve İlhanlılar dönemlerinde de önemini kısmen korumuştur. Ortaçağ coğrafyacılarından Hamdullah Müstevfî (ö. 750/1350) şehrin etrafında zehirli otlar bulunduğunu ve insanların sağlık endişesiyle burada oturmayı pek istemediklerini bildirir. Müellif ayrıca kale dibinde bulunan ve kabukları diş ağrısına ilâç olarak kullanılan iki çınar ağacından bahsetmektedir.
Safevî ve Kaçar sülâleleri dönemlerinde eski önemini kaybeden Câcerm, XIX. yüzyılın sonlarında 500 evli küçük bir yerleşme merkezi halini almıştır. Bugün Horasan eyaletinde Bucnurd vilâyetine bağlı küçük bir kasaba olan Câcerm’in başlıca gelir kaynağını bölgede yetiştirilen pamuk teşkil eder. 1986 sayımına göre nüfusu 7235 idi.
Câcerm’de birçok şair ve âlim yetişmiş olup bunların en meşhurları, şairlerden Bedreddin Câcermî (XIII. yüzyıl) ile oğlu Muhammed b. Bedr ve âlimlerden de Ebû Kāsım Abdülazîz b. Ömer Câcermî (ö. 440/1048-49) ile Ebû İshak İbrâhim Câcermî’dir (ö. 544/1149-50).
BİBLİYOGRAFYA
Dihhudâ, Luġatnâme, “Câcerm” md.
Makdisî, Aḥsenü’t-teḳāsîm (trc. Ali Nakī Münzevî), Tahran 1361 hş., II, 466.
Ḥudûdü’l-ʿâlem (Minorsky), s. 102.
Sem‘ânî, el-Ensâb, III, 152-153.
Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân, II, 92.
Müstevfî, Nüzhetü’l-ḳulûb (Strange), s. 150.
M. Takī Han Hakîm, Genc-i Dâniş (nşr. M. Ali Savtî – Cemşîd-i Keyânfer), Tahran 1366 hş., s. 466-467, 532-536.
G. le Strange, The Lands of the Eastern Caliphate, Cambridge 1966, s. 392, 430.
Muhammed Hasan Han, Maṭlaʿu’ş-şems (nşr. Teymûr Burhân Lîmûdihî), Tahran 1362-63 hş., II, 114-118.
C. E. Bosworth, “D̲j̲ād̲j̲arm”, EI2 Suppl. (İng.), s. 235.
