CÜBEYL

Ayneyn adıyla da bilinen Cübeyl, Basra körfezi kıyısında ve Re’sitennûre’nin kuzeyindedir. Kıyıdan birkaç yüz metre açıkta bulunan kayalık küçük adaya el-Cübeylü’l-bahrî, şehirden 12 km. kadar güneyde bulunan tepeye de el-Cebelü’l-berrî denir. Âl-i Bû Ayneyn kabilesi mensuplarının ifadesine göre bölgeye ilk olarak Benî Temîm kabilesinden dedeleri Huveylid b. Abdullah b. Dârim yerleşmiş ve kabilesi civarda bulunan iki pınardan dolayı “Ayneyn” adını almıştı. Bu yörede bir ara Abdülkays kabilesine bağlı kişilerin de yerleşmiş olduğu söylenmektedir. Sonradan bir yerleşim merkezi olarak adına rastlanmayan bölgeye, ilk tesbitlere göre 1911-1912 yıllarında Katar tarafından Âl-i Bû Ayneyn kabilesi mensupları gelerek yerleşmişlerdir. Bu yeni iskânın, Osmanlı Devleti’ne ait Katar yarımadasında çıkan bir ihtilâfın halli için merkezden verilen müsaadeyle gerçekleştiği bilinmektedir. Daha sonra 1913’te Lahsâ (Hasâ) bölgesi Suûdî hânedanının kurucusu Abdülazîz b. Suûd tarafından ele geçirildi ve 26 Aralık 1915 tarihinde İngiltere ile yapılan antlaşma uyarınca Cübeyl de aralarında olmak üzere Lahsâ, Necid ve Katîf bölgeleri resmen Suûdî Krallığı’na bağlandı.

Önceleri inci avcılığı yapılan ve civarda tutulan balıklarla ticarî malların içerilere naklinde önemli bir liman olan Cübeyl, sonradan yakınında Demmâm şehrinin kurulmasıyla canlılığını kaybetti; 1960 yılında sadece 4200 kişinin yaşadığı sade bir liman şehriydi. Ancak petrol bulunan Zahran (Dahran) bölgesine yakınlığı sebebiyle beş yıllık kalkınma planlarına dahil edilerek 1970’li yıllarda tekrar ağırlık kazanmaya başladı. 1974’te nüfusu 7661’e ulaştı. Bugün 30.000 civarında nüfusu bulunan Cübeyl Suudi Arabistan’ın beş yıllık kalkınma planlarında önemli bir yere sahiptir. Hükümetin körfez kıyısında sanayi yatırımlarına öncelik verdiği şehir ve bölgelerin başında Cübeyl ile Demmâm, Kızıldeniz kıyısında da Yenbu‘ gelmektedir. 1970 yılından başlayarak beş yıllık planlarla düzenlenen sanayileşme hareketi içinde ikinci dönem (1975-1980) için Cübeyl ve Yenbu‘ şehirlerine 70 milyar dolarlık yatırım yapılması öngörülmüştür. Yenbu‘a nisbetle daha büyük yatırımlara yer verilen Cübeyl’de petrole dayalı elektrik üreten tesislerle bunlara bağlı petrol rafinerileri, petrokimya tesisleri, alüminyum ve demir haddehâneleriyle bu sanayi kuruluşlarına hizmet verebilecek modern bir liman yapılmıştır.

1985 yılında Suudi Arabistan Ziraî İlâçlar Şirketi (The Saudi Arabian Fertilizer Company = SAFCO) ile Suudi Ana Endüstriler Şirketi (The Saudi Basic Industries Corporation = SABIC) ortak olarak günde 1500 ton amonyak üretecek dev bir tesisin kuruluşunu gerçekleştirdiler. Böylece 1980 yılında dünya petrokimya pazarının % 2’sine sahip olan Suudi Arabistan bu payını 1990’da % 6’ya çıkarmış oldu. 1986’da Cübeyl’deki Suudi Arabistan Ziraî İlâçlar Şirketi’ne bağlı tesisler 208.000 ton amonyak, 84.000 ton sülfürik asit ve 18.600 ton melamin üretimi gerçekleştirmiştir.

1977 yılında Cübeyl’de kurulan dünyanın en büyük deniz suyunu arıtma tesisleri, başta Riyad olmak üzere iç kesimlerdeki şehirlerin su ihtiyacını karşılar. Çalışmakta olan Demmâm-Riyad arasındaki 571 kilometrelik ve Riyad-Hüfûf arasındaki 322 kilometrelik demiryolları hatlarına ilâve olarak 90 kilometrelik Demmâm-Cübeyl hattının planları yapılmıştır. Şehirde bir de havaalanı vardır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1993 yılında İstanbul’da basılan 8. cildinde, 104 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.