DÂRÜSSELÂM

Adını Kur’ân-ı Kerîm’de cennet için kullanılan “huzur yeri” anlamındaki dârü’s-selâm (el-En‘âm 6/127; Yûnus 10/25) terkibinden alır. Önceleri Afrika’da Alman Doğu Afrikası diye bilinen bölgenin merkezi olan Dârüsselâm, I. Dünya Savaşı’ndan sonra 1919’da Versailles Antlaşması ile İngiltere’ye geçen Tanganika’nın, 1964 yılında da Tanganika ve Zengibar’ın birleşmesiyle ortaya çıkan Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti’nin başşehri oldu. Daha önce Zengibar adasının karşısında biraz güneyde, tabii bir limanın ağzında Mzizima adlı bir iskele kasabası ve Afrika’nın içlerine doğru giden kervanların başlangıç noktası idi. Zengibar Sultanı Bû Saîd hânedanından Seyyid Saîd’in oğlu Sultan Seyyid Mâcid burada 1862’de bir saray ile bazı binalar yaptırdıktan sonra Dârüsselâm adıyla şöhret buldu ve önem kazandı.

Sultan Bergaş’ın hüküm sürdüğü yıllarda (1870-1888) bölgede söz sahibi olan İngilizler, Arap asıllı müslüman halk ile yerliler arasında ortaya çıkan ihtilâflarda sürekli olarak yerli halkın tarafını tuttular ve onları müslüman idarecilere karşı kışkırttılar. Sultan Bergaş, İngiltere’ye karşı bir yardımcı bulabilmek için Avrupa’ya gitti ve Almanlar’la kurduğu dostluktan bir müddet faydalandı. Ancak daha sonra İngilizler’le anlaşan Almanlar Berlin Konferansı (1884-1885) sonunda bölgede Alman Doğu Afrikası adıyla hâkimiyet kurdular ve Dârüsselâm’ı merkez yaptılar (1891). Almanlar bölgedeki hâkimiyetleri sırasında İngilizler’in kontrolünde bir liman şehri olan Zengibar’ın üstünlüğüne son vermek amacı ile Dârüsselâm’a önem verdiler ve deniz ticaretinin buraya kayması için çeşitli tedbirler aldılar. Dârüsselâm ile Zengibar arasında liman vergileri dolayısıyla sürekli bir çekişme cereyan etmiş, ancak bugün Dârüsselâm ticaret sahasındaki bu rekabeti aşarak ülkenin en önemli liman şehri ve ticaret merkezi haline gelmiştir. Dârüsselâm Tanganika gölü kıyısındaki Ujiji’ye, 1902 yılında yapılan ve daha sonra Victoria gölü kıyısındaki Mwanza’ya ve Zambiya’daki bakır madenlerine de ulaştırılan demiryolu ile (Tanzam hattı) bağlıdır. Uzunca bir süre bu demiryolu ile Dârüsselâm’a taşınan bölgedeki zenginlikler buradan Avrupa ülkelerine götürülmüştür. Dârüsselâm’ın civardaki merkezlere demiryolu dışında kara, hava ve deniz yollarıyla da bağlantıları vardır.

Sıcak ve rutubetli bir iklimi olan Dârüsselâm, bugün düzenli planı ve modern binaları ile yeşillikler içinde bir Batı şehri görünümündedir. Şehirde ilk üniversite 1961 yılında açıldı ve hukuk fakültesiyle öğretime başladı. Bugün 4000 öğrencinin eğitim gördüğü bu üniversite Afrika’nın en gelişmiş yüksek öğretim kurumları arasında yer almaktadır. 1984’te ülkenin ikinci üniversitesi olan Sokoine yine burada ziraat fakültesiyle öğretime başladı. Her iki üniversitede de lisans üstü öğrenime yer verilmektedir. Daily News ve Uhuru gibi günlük gazetelerle Sunday News ve Mzalendo gibi haftalık dergiler başta olmak üzere Tanzanya’da çıkan yayın organlarının hemen hepsi Dârüsselâm’da neşredilmektedir. Burada bulunan devlet bankaları ve ülkenin ileri gelen sınaî, ticarî kuruluşlarının genel merkezleri şehri önemli bir ticaret merkezi haline getirmiştir. Özellikle ahşap hâtıra eşyasıyla ünlü bir turizm merkezi olan şehir ayrıca gıda, tekstil, çimento, sigara sanayii kuruluşları ve petrol rafinerileriyle ülkenin endüstri merkezidir. Bunlardan başka şehirde radyo-televizyon istasyonları, çeşitli kütüphaneler ve 1.750.000 yıllık en eski hominid iskeletinin de muhafaza edildiği bir millî müze bulunmaktadır. Ülkenin en büyük liman tesisleri gibi ana havaalanı da buradadır. 1974’te başşehrin 320 km. daha içeride bulunan Dodoma’ya (1985’te nüfusu 85.000) taşınması kararlaştırılmış, 1980 yılında başlayan nakil işleri 1992’de henüz tamamlanmamıştı. Devletin başşehri Dodoma olmakla birlikte hükümetin bazı birimleri ve resmî daireler hâlâ Dârüsselâm’da bulunmaktadır.

1988’de nüfusu 1.360.850 olan Dârüsselâm’da çoğunluğu, Sevâhilî (sâhiller halkı) denilen ve yüksek oranda Arapça, az miktarda da Hintçe unsurların karışmış olduğu bir Bantu lehçesini (Sevâhilî dili) konuşan melez ırk ile Yemen asıllı Araplar ve Gucerât dolaylarından gelen Hintliler teşkil eder. Bunların tamamı müslüman olup genellikle Sevâhilîler Şâfiî, Araplar İbâzî, Hintliler ise Şiî-İsmâilî (Hôcalar ve Bohrâlar), az bir miktar da Sünnî’dir. 1957 yılında IV. Ağa Han’ın tacını giyerek Nizârî-İsmâilî mezhebinin imamlığına geldiği şehirde daha çok Hint kökenlilerin mensup olduğu geniş çaplı bir İsmâilî teşkilâtı göze çarpar; bunun karşısında da bütün Sünnî müslümanların bağlı bulunduğu 1969’da kurulan National Muslim Council of Tanzania faaliyet göstermektedir. Tanzanya’da birçok şubesi olan el-Cem‘iyyetü’l-İslâmiyye li-şarkı İfrîkıyye’nin genel merkezi de buradadır. Bu cemiyet, birçoğu Dârüsselâm’da bulunan ülkedeki 120 kadar İslâmî mektebin bakımını üstlenmiş durumdadır. İslâmî eğitim veren okullarda öğretim genellikle Arapça, bazılarında da Sevâhilî dilleriyle yapılmaktadır. Arapça bugün şehirde konuşulan diller arasında İngilizce ve Sevâhilî’den sonra üçüncü sırada yer alır. Yine Dârüsselâm’da bulunan el-Meclisü’l-İslâmiyyü’l-a‘lâ adlı kurum da ülkedeki İslâmî faaliyetleri yönetir. Bağımsızlık savaşından sonra halkın arasına Araplar - gerçek yerliler diye bir ırk ayırımı girdiğinden İslâm’ı yayma çalışmaları zayıflamış durumdadır ve müslümanların faaliyetleri neşriyat sahasından çok cami içi çalışmalarına yönelik kalmaktadır.

Şehirde birçok cami bulunmakta, ancak birbirlerine muhalif olan Hôcalar ile Bohrâlar aynı camilere gitmemektedirler. İbâzî ve Sünnî cemaatler arasında ise cami farkı pek gözetilmez. Dârüsselâm’ın en büyük camii, şehrin merkezindeki iki katlı ve yüksek kubbeli Şâfiî Camii’dir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1994 yılında İstanbul’da basılan 9. cildinde, 3-5 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.