DEKKEN

Dekken kelimesinin aslı Sanskritçe “güney ülkesi” mânasına gelen Dakşinâpatha olup Arapça kaynaklarda Decnî şeklinde geçmektedir. Kuzey Hindistan’dan Vindhya ve Satpura sıradağları ile ayrılan ve güneyde Tungabhadra nehrine kadar devam ederek asıl Hint yarımadasının kuzey yarısını meydana getiren Dekken’i beş bölgede incelemek mümkündür. 1. Hint denizi ve Batı Ghatlar’la çevrili Deş kesimi; Maratalar’ın asıl yurdudur ve önemli şehirlerden Ahmednagar ile Poona buradadır. 2. Ortaçağ’da Berâr adıyla bilinen ve bugün en önemli şehri Nagpûr olan Vidarbha bölgesi. 3. Eski Haydarâbâd Devleti’nin Marata dilinin konuşulduğu Marathwada kısmı. 4. Topraklarında genellikle ana dili olarak Telugu dilinin konuşulduğu, başşehri Haydarâbâd olan Tilangāna bölgesi. 5. En önemli şehri Bîcâpûr olan, nüfusunun çoğunluğunu Kannadigalar’ın meydana getirdiği güneybatı bölgesi.

Hint efsanelerine göre İslâm öncesi devirlerde Dekken’in büyük bir kısmı, muhtemelen Vidarbha bölgesinde (bugünkü Bîder) bulunan bir hükümdarlığın ülkesiydi. Daha sonra bölge, Hindistan’ın kuzeyini işgal eden Mauryalılar’ın topraklarına dahil edildi; bu devletin yıkılışından sonra da çeşitli yerli hânedanların hâkimiyetinde kaldı.

Kaynaklar İslâm fetihlerinden önce de bölgede müslümanların yerleştiğini göstermektedir. Delhi Sultanı Celâleddin Fîrûz Halacî’nin yeğeni Alâeddin Halacî, 1294’te Devagiri şehrine hücum edip Yadava Racası Ramaçandra’ya boyun eğdirdi ve onu yıllık vergiye bağladı. Halacî Sultanı Kutbüddin Mübârek Şah (1316-1320) daha sonra bu uygulamayı kaldırıp Marata ülkesini doğrudan Delhi Sultanlığı’na kattı (1318); Devagiri şehrinin ismini de Kutbâbâd olarak değiştirdi. Halacîler’den sonra iktidarı ele geçiren Tuğluklular hânedanından Muhammed b. Tuğluk (1325-1351), Dekken’deki hâkimiyetini sağlamlaştırarak daha merkezî bir yönetim politikası sürdürdü. Güneyde bazı yerlerle birlikte Kakatiyalar’ın yaşadığı Varangal topraklarını sultanlığın sınırları içine kattı ve buradaki hâkimiyetini geliştirmek için daha önce adı Kutbâbâd’a çevrilen Devagiri şehrini Devletâbâd adıyla ikinci bir başşehir haline getirdi (1327). Ancak geniş bir sahaya yayılan devleti kontrol edemedi ve ardından gelen yirmi yıl içinde Dekken çok kanlı biçimde bastırılan çeşitli ayaklanmalara sahne oldu. Son olarak 1347’de Muhammed b. Tuğluk’un kendi güvenilir adamlarından Emin Hasan Gangu (Kanku) isyan edip başarı kazandı ve Alâeddin Hasan Behmen Şah (1347-1358) adını alarak kurduğu Behmenî Devleti’nin ilk hükümdarı oldu; daha sonra da Ahsenâbâd adını verdiği Gülberge’yi başşehir yaparak oraya yerleşti. Yüz elli yıldan fazla süreyle Dekken’in siyasî hayatını elinde tutan Behmenîler’in otoritesi denizden denize bütün ülkeyi kapladı. Başlangıçta Ahsenâbâd-Gülberge olan başşehir daha sonra yerini Muhammedâbâd-Bîder’e bıraktı.

XV. yüzyılın sonlarına doğru Behmenî Devleti’nde zayıflama belirtilerinin ortaya çıkmasıyla eyaletlere gönderilen valiler bağımsızlıklarını ilân etmeye başladılar. Sonunda Dekken Ahmednagar, Bîcâpûr, Berâr, Bîder ve Gûlkünde (Golkonda) adlarında beş devlete bölündü (1512); bu devletlerde sırasıyla Nizamşâhî (1490-1595), Âdilşâhî (1489-1686), İmâdşâhî (1484-1572), Berîdşâhî (1492-1609) ve Kutubşâhî (1512-1687) hânedanları kuruldu. Daha sonra Berâr ve Bîder, Şah Cihan zamanında Bâbürlü İmparatorluğu’na bağlanan (1633) Ahmednagar’ın sınırlarına dahil edildi. 1686-1687 yıllarında Bâbürlü Sultanı Evrengzîb Bîcâpûr ve Golkonda’yı imparatorluğunun sınırlarına kattı. Ancak 1674’te müstakil bir krallık kuran Maratalar’ın sürekli saldırıları Dekken’de Bâbürlü Devleti’nin otoritesini zayıflattı. Her ne kadar Evrengzîb Maratalar’ın gücünü kırmak için çaba gösterip askerî harekâta bizzat nezaret ettiyse de coğrafî durumun onların lehine olması sebebiyle bir sonuç alamadı. Evrengzîb’in 1707’de ölümünden sonra Bâbürlüler’in Dekken valisi (sûbedar) olan Nizâmülmülk Âsafcâh, 1724’te Şakarhira’da Mübâriz Han’ı yenerek bütün Dekken üzerinde hâkimiyet sağladı. Bundan sonra Âsafcâhîler (Nizâmîler), 1948’de Haydarâbâd Devleti’nin Hint birliğine katılmasına kadar yönetimde kaldılar. Yedinci Nizam Mîr Osman Ali Han devletin resmî başkanı (râcpramuh) olarak tayin edildi ve bu durum 1956 yılında Haydarâbâd eyaletinin, dil yakınlıklarına göre Andre Pradeş, Bombay ve Meysûr eyaletleri arasında paylaştırılmasına kadar devam etti.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1994 yılında İstanbul’da basılan 9. cildinde, 112-113 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.