DELÂİLÜ’n-NÜBÜVVE

Tam adı Delâʾilü’n-nübüvve ve maʿrifetü aḥvâli ṣâḥibi’ş-şerîʿa olan eser, Beyhakī’nin ileri yaşlarında yazdığı en son kitaplarından biridir. Beyhakī, kendi ifadesinden anlaşıldığına göre, eseri telif ederken “eş-Şeyhü’r-Reîs” diye andığı hocası (muhtemelen Ebû Sa‘d Muhammed b. İbrâhim el-Hargûşî) tarafından yazılmış olan el-Medḫal ilâ Kitâbi Delâʾili’n-nübüvve adlı eseri örnek almıştır.

Bablar şeklinde düzenlenen eseri bir giriş ve on bir bölüm halinde ele almak mümkündür. Giriş kısmında geçmiş peygamberlerin nübüvvetiyle Hz. Muhammed’in nübüvvetinin ancak mûcizelerle ispat edilebileceği belirtildikten sonra Hz. Peygamber’e ait en büyük mûcizenin Kur’ân-ı Kerîm olduğuna ve Kur’an’ın taşıdığı çeşitli i‘câz yönleriyle diğer mûcizelerden daha kuvvetli bir delil teşkil ettiğine işaret edilir. Haberin kısımları, haber-i vâhidin delil oluşu, hadislerin nevileri ve hadis usulüne dair çeşitli konular hakkında verilen kısa bilgilerle giriş kısmı tamamlanır. Birinci bölümde Hz. Peygamber’in soyu, isimleri, doğumu, çocukluk dönemi ve bu sırada meydana gelen hârikulâde olaylarla ilgili rivayetler nakledilir. İkinci bölüm, Hz. Peygamber’in bedenî ve ahlâkî özellikleriyle (sûret ve sîreti) geçmiş ilâhî kitaplardaki vasıflarına ilişkin bilgileri ihtiva eder. Üçüncü bölüm Hz. Peygamber’in doğumundan nübüvvetle görevlendirilmesine kadar geçen hayatı boyunca zuhur eden nübüvvet alâmetlerine ayrılmıştır. Dördüncü bölümde Hz. Muhammed’in nübüvvetle görevlendirilmesi, vahyin başlaması, Müslümanlığı ilk kabul edenler, müşriklerin müslümanlara yaptığı eziyetler, Habeşistan’a hicret, mi‘rac olayı, Akabe biatları, Mescid-i Nebevî’nin inşası, kıblenin Kâbe yönüne çevrilmesi ve bu hadiselerde ortaya çıkan mûcizeler nakledilir. Beşinci bölüm Hz. Peygamber’in gazve ve seriyyelerde müşahede edilen mûcizelerini, altıncı bölüm ilk beş bölümde belirtilenlerin dışında kalan birçok mûcizesini kapsar. Yedinci bölümde Hz. Peygamber’in yaptığı duaların kabul edilmesi, sekizinci bölümde bazı yahudi âlimlerinin, Hz. Peygamber’e sordukları sorulara aldıkları tatmin edici cevaplardan sonra müslüman olmaları, dokuzuncu bölümde Hz. Peygamber’in gayba dair verdiği haberlerin gerçekleşmesi ve bunların nübüvvetine delil oluşu üzerinde durulur. Onuncu bölümde Hz. Muhammed’in peygamber olacağına dair rüyalar, vahyin gelişinin Hz. Peygamber üzerinde müşahede edilen etkileri ve bunların nübüvvetine delil oluşu anlatılır. On birinci bölümde Hz. Peygamber’in hastalanması ve vefatı sırasında meydana gelen hârikulâde olaylar nakledilir.

Beyhakī’nin Delâʾilü’n-nübüvve’si, muhteva ve plan bakımından büyük çapta Ebû Nuaym el-İsfahânî’nin aynı adı taşıyan eserine benzer. Kitapta hadisler tahriç edilerek daha çok sahih hadislere yer verilmiş, nübüvvetin delili mahiyetindeki hârikulâde olayları ihtiva eden rivayetlerin zayıf veya mevzû olanlarına işaret edilmiş, ayrıca günümüze kadar ulaşmayan bazı kaynaklarda mevcut bilgiler nakledilmiştir. Kaynakları arasında Kütüb-i Sitte’den başka Hâkim’in el-Müstedrek’i, Vâkıdî’nin el-Meġāzî’si, Sîretü İbn İsḥâḳ ve İbn Mende’nin Delâʾilü’n-nübüvve’si yer alır. Kelâmî konularda Ebû Süleyman el-Hattâbî, Ebû Abdullah el-Halîmî ve Ebû Mansûr el-Eyyûbî’den de nakiller yapılmıştır. Eserde bazı rivayetlerin tekrarlandığı görülür. Veciz bir kitap olan Kur’ân-ı Kerîm’den istifade edilerek ciltler dolusu eserlerin meydana getirilişini önemli bir i‘câz noktası olarak kaydeden Delâʾilü’n-nübüvve, âlimlerin takdir ederek başvurduğu önemli bir kaynak olmuştur. Özellikle İbn Kesîr’in el-Bidâye’si ile Süyûtî’nin el-Ḫaṣâʾiṣü’l-kübrâ’sında ondan bolca nakiller yapılması bu hususu teyit edici mahiyettedir.

İbnü’l-Mülakkın’ın Ġāyetü’s-sûl fî ḫaṣâʾiṣi’r-Resûl, İbn Dihye el-Belensî’nin Buġyetü’s-sâʾil ʿammâ ḥavâhü Kitâbü’d-Delâʾil adıyla ihtisar ettiği ve Muhammed b. Abdurrahman es-Sehâvî’nin hakkında el-Ḳavlü’l-murteḳā fî ḫatmi Delâʾili’n-nübüvve adlı bir çalışma yaptığı Delâʾilü’n-nübüvve, önce Abdurrahman Muhammed Osman’ın tahkikiyle iki cilt halinde (Kahire 1389/1969), daha sonra Abdülmu‘tî Kal‘acî’nin tahkikiyle yedi cilt olarak (Beyrut 1405/1985) yayımlanmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1994 yılında İstanbul’da basılan 9. cildinde, 117-118 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.