https://islamansiklopedisi.org.tr/dunbuli
1176’da (1762-63) Hoy şehrinde doğdu. Türkçe konuşan Kürt asıllı Dünbülî aşiretine mensuptur. Aşiret uzun zamandan beri Hoy ve Batı Azerbaycan’ın Selmâs şehrine hâkim bulunuyordu. Dünbülî aşiretinin liderlerinden olan babası Necef Kulı Han, Nâdir Şah’ın seferlerine katılmış, 1155’te (1742) Tebriz beylerbeyi olmuş, Kerim Han Zend döneminde de aynı göreve getirilmiştir (1176/1762-63). Siyasî sebeplerden dolayı Kerim Han Zend, Dünbülî ailesini Şîraz’a sürgün edince Abdürrezzâk Bîg de henüz on yaşında iken ağabeyi Fazl Ali Bîg ile beraber Şîraz’a gönderildi. On dört yıl boyunca Şîraz’dan hiç ayrılmadı. Bu sırada eğitimini tamamladı ve şehirdeki ilim meclislerinde bulunarak birçok alanda bilgi sahibi oldu. Zend Hükümdarı Kerim Han öldüğünde Abdürrezzâk Bîg Şîraz’da idi. Zend hânedanı mensupları arasında çıkan taht kavgaları sırasında Şîraz’ı ele geçiren Ali Murad Han Zend (1196/1782) içlerinde Abdürrezzâk Bîg’in de yer aldığı Azerbaycanlı esirleri İsfahan’a götürdü. Ancak 1199’da (1785) İsfahan’ı alan Âgā Muhammed Han bu tutsakları serbest bıraktı. Dünbülî, Tebriz’e dönerek telif ile meşgul oldu. Kaçar Hükümdarı Feth Ali Şah zamanında veliaht Abbas Mirza’nın hizmetine girdi. 1804-1812 ve 1826 yıllarındaki İran-Rus savaşlarına tanık oldu. 1241’de (1826) hac farîzasını eda eden Dünbülî Tebriz’de vefat etti.
Eserleri. 1. Ḥadâʾiḳu’l-cinân. Müellifin Şîraz’daki hayatı, Şîrazlı şair ve âlimlerin biyografileri ve Kerim Han Zend ile kabilesi hakkında mâlûmat içeren bir eserdir. Bir nüshası Meclis-i Şûrâ-yı Millî Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (nr. 9761).
2. Tecrübetü’l-aḥrâr ve tesliyetü’l-ebrâr. Zamanın şair, yazar ve âlimlerinin biyografilerini ve çalışmalarını içeren bir tezkiredir. 1228’de (1813) tamamlanan eser Hasan Kādî Tabâtabâî tarafından yayımlanmıştır (I-II, Tebriz 1349 hş./1970 - 1350 hş./1971).
3. Teẕkire-i Nigâristân-ı Dârâ. Feth Ali Şah zamanındaki şairlerin biyografilerini ihtiva eden ve 1241’de tamamlanan eseri Abdürresûl Hayyâmpûr neşretmiştir (Tebriz 1342 hş./1963).
4. Meʾâs̱ir-i Sulṭânî. Kaçar Hükümdarı Feth Ali Şah zamanında cereyan eden, müellifin bizzat tanık olduğu savaş ve olaylara dair bilgi içerir. 1241’de (Tebriz 1826) taş baskısı yapılmış, Gulâm Hüseyin Sadrî Efşâr bu baskıyı esas alarak eseri yeniden yayımlamış (Tahran 1351 hş./1972), Gulâm Hüseyin Zergerî Nejâd da tahkikli neşrini yapmıştır (Tahran 1383 hş./2004). Harford Jones Brydges eseri The Dynasty of the Kajars adıyla İngilizce’ye çevirmiştir (London 1833).
5. Ḥadâʾiḳu’l-üdebâʾ. Arap ve İranlı şairlerin çalışmaları ve sözlerinden oluşan eserin bir nüshası Meclis-i Şûrâ-yı Millî Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (nr. 32386).
6. Baṣîretnâme. ʿİbretnâme adıyla da bilinen eser, Judasz Krusinski’nin seyahatnâmesinin Osmanlıca çevirisi Târîh-i Seyyâh esas alınarak yapılan Farsça tercümesidir (Kitâbhâne-i Millî, nr. 5.10731).
“Meftûn” mahlasıyla şiirler yazan Dünbülî’nin Arapça ve Farsça divanı, ayrıca Mes̱nevî-yi Nâz u Niyâz, Mes̱nevî-yi Selîm ü Silmî, Ḥaḳāyiḳu’l-envâr, Ravżatü’l-âdâb ve cinnetü’l-elbâb, Ḥadîḳa, Mes̱nevî-yi Hümâyûn-nâme ve Riyâżü’l-cenne gibi eserleri de bulunmaktadır (eserlerinin bir listesi için bk. Mehdî Bâmdâd, II, 264; M. Ali Terbiyet, s. 354-356).
BİBLİYOGRAFYA
Abdürrezzâk Bîg Dünbülî, Tecrübetü’l-aḥrâr ve tesliyetü’l-ebrâr (nşr. Hasan Kādî Tabâtabâî), Tebriz 1349 hş./1970, neşredenin girişi, I, 1-15.
a.mlf., Teẕkire-i Nigâristân-ı Dârâ (nşr. Abdürresûl Hayyâmpûr), Tebriz 1342 hş./1963, neşredenin girişi, s. v-y, 1-6.
Storey, Persian Literature, I/1, s. 334-335.
M. Ali Terbiyet, Dânişmendân-ı Âẕerbâycân, Tahran 1314 hş., s. 353-357.
Mehdî Âkāsî, Târîḫ-i Ḫûy, Tebriz 1350 hş., s. 537-543.
Bahâr, Sebkşinâsî yâ Târîḫ-i Teṭavvür-i Nes̱r-i Fârsî, Tahran 1370 hş., III, 319-331.
Mehdî Bâmdâd, Şerḥ-i Ḥâl-i Ricâl-i Îrân, Tahran 1371 hş., II, 264.
Âkā Hâc Hüseyin Nahcivânî, “ʿAbdürrezzâḳ Bîg-i Dünbülî”, Neşriyye-i Dânişgede-i Edebiyyât-ı Tebrîz, I/1, Tebriz 1338 hş., s. 1-13.
Muhsin Halîlî, “Bâznümây-yi ʿUnṣûr-i Îrânî der Güzâreşnâmehâ-yi Târîḫ-i Rüzgâr-i Ḳācâriye”, Faṣlnâme-i Siyâset, XXXIX/I, Tahran 1388 hş., s. 115-135.
Nâsirüddin Şah Hüseynî – Ferhâd Felâhethâh, “Muʿarrefî Nüsḫa-i Ḫaṭṭî Selîm ve Silmî ez ʿAbdürrezzâḳ Bîg-i Dünbülî”, Faṣlnâme-i Edebiyyât-ı Fârsî, sy. 14, Tahran 1388 hş., s. 91-114.
a.mlf., “Berresî Bûtîkâ-yi ʿAbdürrezzâḳ Bîg-i Dünbülî der Mes̱nevihâ-yi Nâz u Niyâz ve Selîm ve Silmî”, Zebân ve Edebî Fârsî, sy. 215, Tahran 1389 hş., s. 9-27.
Müctebâ Safer Alizâde, “Mes̱nevî-yi ʿAbdürrezzâḳ Bîg-i Dünbülî-yi Ḫûyî”, Peyâm-ı Bahâristân, III/10, Tahran 1389 hş., s. 831-852.
J. R. Perry, “ʿAbd-al-Razzāq Beg”, EIr., I, 154.
Christoph Werner, “ʿAbd al-Razzāq Beg Dunbulī”, The Encyclopaedia of Islam Three, Leiden 2008, fas. 2, s. 6-7.
İlişkili Maddeler
Görseller
