https://islamansiklopedisi.org.tr/ebu-berze
Künyesiyle meşhur olduğu için hem kendinin hem babasının adı hususunda ihtilâf edilmiştir. Adı Nadle iken Hz. Peygamber tarafından Abdullah olarak değiştirildiği veya adının Hâlid olduğu söylenmekte, babasının ise Amr, Âiz, Niyâr, Nadle, Ubeyd veya Abdullah diye bilindiği kaydedilmektedir. Ahmed b. Hanbel, Yahyâ b. Maîn ve daha birçok âlime göre ise adı ve soy şeceresi yukarıda gösterildiği şekildedir.
Ebû Berze ilk müslümanlar arasında sayılmaktadır. Hayber ve Mekke’nin fethi ile Huneyn Gazvesi’nde bulundu. Ayrıca yedi sekiz gazveye katıldı. Hz. Peygamber onunla Ebû Bekre arasında kardeşlik bağı (muâhât) kurdu. Mekke fethedildiğinde ölüm cezasından kurtulmak için Kâbe’nin örtüsü altına sığınan Abdüluzzâ b. Hatal’ı Hz. Peygamber’in izniyle onun öldürdüğü bilinmektedir. Hz. Peygamber’in vefatından sonraki dönemlerde Basra’ya yerleşti. Horasan fetihlerine iştirak etti. Sıffîn’de Hz. Ali tarafında yer aldı; onun Hâricîler’le yaptığı Nehrevan Savaşı’na ve Mühelleb b. Ebû Sufre’nin Ezârika ile yaptığı savaşa katıldı. I. Mervân ve Abdullah b. Zübeyr dönemlerinde müslümanlar arasında çıkan ihtilâflardan ve bu ihtilâfların yol açtığı üzücü olaylardan son derece etkilendi. Kendisi bu çekişmelerin dışında kaldığı gibi çevresindekileri de uzak tutmaya çalıştı. Bunca kargaşaya sebep oldukları için Kureyşliler’e karşı duyduğu kızgınlıktan dolayı Allah katında mükâfat almayı umduğunu söylerdi. Hz. Hüseyin şehid edilip başı Yezîd b. Muâviye’ye getirildiğinde Ebû Berze orada bulunuyordu.
Ebû Berze’nin nerede öldüğü kesin olarak bilinmemektedir. Yezîd b. Muâviye döneminde (680-683) Basra’da veya 60 (680) yılından önce yahut 64 (684) yılında vefat ettiğini söyleyenler bulunduğu gibi katıldığı savaşların birinde şehid düşerek Horasan’da, Merv’de, Herat’ta, Nîşâbur’da, Sicistan’la Herat arasındaki Mefâze’de öldüğünü ileri sürenler de vardır. Fakat Buhârî onun Abdülmelik b. Mervân’ın hilâfetine kadar (65/685) yaşadığına hükmetmiştir (bk. İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, X, 447).
Hz. Peygamber ve Hz. Ebû Bekir’den rivayetleri bulunan Ebû Berze kırk altı hadis nakletmiş, bunlardan on yedisi Kütüb-i Sitte’de, ikisi hem Ṣaḥîḥ-i Buḫârî hem de Ṣaḥîḥ-i Müslim’de, ayrıca ikisi Buhârî’de, ikisi Müslim’de yer almıştır. Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’inde tekrarlarıyla birlikte kırk yedi hadisi bulunmaktadır. Kendisinden en çok rivayette bulunan oğlu Mugīre ile torunu Münye bint Ubeyd’den başka Ebû Osman en-Nehdî, Abdullah b. Büreyde, Hasan-ı Basrî, Abdullah b. Mutarrif gibi tâbiîler ona talebelik etmişlerdir.
Müsamahakâr bir insan olan Ebû Berze dinde kolaylık göstermenin esas olduğunu söylerdi. Ahvaz’da Hâricîler’le savaştığı günlerde devesinin yularını tutarak namaz kılarken deve onu kıbleye doğru çekti, o da arkasından yürüdü. Bu davranışını ayıplayan bir Hâricî’ye Hz. Peygamber’in sohbetlerinde bizzat bulunduğunu, onunla birlikte savaşlara katıldığını, kendisinden hep kolaylık gördüğünü ve kendisinin de bu anlayışı benimsediğini söyledi (Buhârî, “ʿAmel fi’ṣ-ṣalât”, 11).
Ebû Berze fakirlere, yetimlere ve kimsesiz kadınlara karşı son derece merhametli davranır, onlara sabah akşam yemek vermeye çalışırdı. Çok ibadet eder, gece namazlarına aile fertlerini de kaldırırdı.
BİBLİYOGRAFYA
Müsned, IV, 419-426.
Buhârî, “ʿAmel fi’ṣ-ṣalât”, 11.
a.mlf., et-Târîḫu’l-kebîr, VIII, 118.
İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, IV, 298-300; VII, 9, 366.
Halîfe b. Hayyât, eṭ-Ṭabaḳāt (Zekkâr), I, 241, 441.
İbn Ebû Hâtim, el-Cerḥ ve’t-taʿdîl, III, 355; VIII, 499.
İbn Hibbân, es̱-S̱iḳāt, III, 419-420.
Ebû Nuaym, Ḥilye, II, 32-33.
İbn Abdülber, el-İstîʿâb, IV, 24.
Hatîb, Târîḫu Baġdâd, I, 182-183.
İbnü’l-Esîr, Üsdü’l-ġābe, V, 321-322; VI, 31-32.
Nevevî, Tehẕîb, II, 179.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, III, 40-43.
a.mlf., Târîḫu’l-İslâm: sene 41-60, s. 331-333.
İbn Hacer, el-İṣâbe, III, 556-557; IV, 19.
a.mlf., Tehẕîbü’t-Tehẕîb, X, 446-447.
Zürkānî, Şerḥu’l-Mevâhib, Kahire 1329 ⟶ Beyrut 1393/1973, II, 314.
Ziriklî, el-Aʿlâm, VIII, 358.
