https://islamansiklopedisi.org.tr/ebul-abbas-i-mervezi
Hayatı ve eserleri hakkında pek az bilgi vardır. Süyûtî, Ebü’l-Hasan Ali b. Zeyd el-Beyhakī’nin (ö. 565/1169) Meşâribü’t-tecârib adlı eserinden naklen Ebü’l-Abbâs-ı Mervezî’nin Yeni Farsça ile (Derî) şiir yazan şairlerden olduğunu kaydeder. Avfî, Mervezî’nin, Abbâsî halifelerinden Me’mûn (813-833) daha veliaht iken Merv’e geldiğinde kendisine kaside söylediğini, bu şiirleri beğenen Me’mûn’un da 1000 dinar vererek ve ömür boyu maaş bağlayarak onu ödüllendirdiğini yazar. Halifenin bu cömertçe ödüllendirmesinin daha sonra şairlerin Farsça yazmalarını hızlandırdığı, dolayısıyla da müslümanların İran’ı fethinden sonra önemini kaybeden Farsça şiirin tekrar gelişmesini sağladığı ileri sürülür. Ancak Me’mûn için söylenen bu kasidenin, gerek üslûp gerekse edebî sanatlar bakımından II (VIII) veya III. (IX.) yüzyıla ait olması hemen hemen imkânsızdır. Öte yandan Ebü’l-Abbas’ın bazı kaynaklarda 300 (912) olarak verilen ölüm tarihinin doğru olduğu kabul edilirse ilk Farsça şiir söyleyen şairlerden olma niteliğini kaybeder. Çünkü bu tarihten önce Farsça şiir yazan başka şairlerin varlığı bilinmektedir. Ebü’l-Abbâs-ı Mervezî II (VIII) veya III. (IX.) yüzyılda yaşamış olsa bile ona nisbet edilen ve günümüze kadar gelen şiirler, ondan ziyade V veya VI. yüzyılda yaşamış bir şaire ait gözükmektedir. Aynı zamanda bir fakih, muhaddis ve mutasavvıf olduğu da kaydedilen Mervezî’nin şiirleri, muhtemelen kendisinden sonra gelen ve aynı adı taşıyan başka bir şairin şiirleriyle karışmıştır.
W. Barthold, hal tercümelerindeki benzerliklere bakarak birinin Mervli, diğerinin Semerkantlı olmasına rağmen, Ebü’l-Abbâs-ı Mervezî ile Ebü’t-Takī Abbâs b. Terken’i (Ebü’l-Yenbagī) tek kişi olarak kabul etmiştir. Bu yanılgı, biyografi yazarlarının Ebü’l-Yenbagī’nin kaybolan bir kasidesini sonradan Ebü’l-Abbâs-ı Mervezî’ye nisbet etmelerinden doğmuş olmalıdır. Ebü’l-Abbâs-ı Mervezî’nin ölüm yılı olarak Rypka tarafından verilen 200 (815-16) tarihinin (HIL, s. 135) nereden alındığı bilinmemektedir.
BİBLİYOGRAFYA
İbnü’l-Mu‘tez, Ṭabaḳātü’ş-şuʿarâʾ (nşr. Abbas İkbâl), London 1939, s. 55-56.
Avfî, Lübâb, I, 21.
Süyûtî, el-Vesâʾil ilâ maʿrifeti’l-evâʾil (nşr. İbrâhim Adevî – Ali Muhammed Ömer), Kahire 1980, s. 124.
Tebrîzî, Reyḥânetü’l-edeb, V, 118-119.
Hidâyet, Mecmaʿu’l-fuṣaḥâʾ (nşr. Ali Kulı Hân-ı Hidâyet), Tahran 1295 hş., I, 6465.
Muhammed-i Kazvînî, Bîst Maḳāle, Tahran 1332 hş., I, 34-43.
A. Hayyâmpûr, Ferheng-i Süḫanverân, Tebriz 1340 hş., s. 19.
Nefîsî, Târîḫ-i Naẓm u Nes̱r, I, 18; II, 712.
Zehrâ-yi Hânlerî [Kiyâ], Ferheng-i Edebiyyât-ı Fârsî, Tahran 1348 hş., s. 336-337.
Rypka, HIL, s. 135.
Mecmûʿa-i Maḳālât-ı ʿAbbâs İḳbâl-i Âştiyânî (nşr. M. Debîrsiyâkī), Tahran 1350 hş., s. 15-17, 404-411.
Bahâr, Bahâr ve Edeb-i Fârsî (nşr. M. Golbon), Tahran 1351 hş./1972, s. 105.
Safâ, Edebiyyât, I, 178.
Abdülhüseyn-i Zerrînkûb, Seyrî der Şiʿr-i Fârsî, Tahran 1363 hş., s. 1.
C. Rempis, “Die Altesten Dichtungen in Neupersisch”, ZDMG, CI (1951), s. 221.
Dihhudâ, Luġatnâme, II, 582-583.
Dj. Khaleghi-Motlagh, “Abu’l-Abbās b. Hanūd Marvazī”, EIr., I, 248-249.
