https://islamansiklopedisi.org.tr/el-faik-fi-garibil-hadis
Bazı hadislerde görülen anlaşılması güç veya birkaç anlama gelen kelimeleri açıklamak üzere yazılmış bir lugattır. Kelimelerin ilk iki harflerine göre alfabetik olan eserde bir hadisteki ilk garîb kelimenin geçtiği yerde aynı hadisteki diğer garîb kelimelerin de açıklanması ve bunların ayrıca alfabetik yerinde zikredilmemesi eserden faydalanmayı güçleştirmektedir. Her ne kadar kelimelerin ikinci harflerinin değişeceği yerde, aynı kökten olduğu halde orada zikredilmeyen bazı kelimelerin hangi harfle birlikte açıklandığı belirtilmekteyse de (meselâ fâ + şin harfleriyle başlayan garîb kelimelerin sonunda “feşveş” kelimesi şin + be, “feşcet” kelimesi mim + dal, “feşfâş” kelimesi cim + sin harflerinde ele alınmıştır) söylenen yerde kelimeleri bulmak kolay olmamaktadır. Halbuki Ahmed b. Muhammed el-Herevî (ö. 401/1011) el-Ġarîbeyn fi’l-Ḳurʾân ve’l-ḥadîs̱ adlı eserinde her kelimeyi alfabetiğinde almak suretiyle el-Fâʾiḳ’tekinden daha iyi bir sistem ortaya koymuştur. Arap dili ve edebiyatının en tanınmış âlimlerinden olan müellif garîb kelimeleri açıklarken âyet, Arap şiiri ve atasözleriyle istişhâd etmiş, bu arada gramer ve belâgat konularındaki görüşlerini de belirtmiştir. Bu sebeple eser hem lugat hem de edebiyat kitabı görünümündedir.
Zemahşerî, garîbü’l-hadîs konusunda daha önce kaleme alınan Ebû Ubeyd Kāsım b. Sellâm, İbn Kuteybe ve Hattâbî’nin Ġarîbü’l-ḥadîs̱’lerini göz önünde bulundurmuş, sistemi farklı olmakla beraber İbn Kuteybe’nin eserinden büyük ölçüde faydalanmıştır (bk. İbn Kuteybe, nâşirin mukaddimesi, I, 80-88).
el-Fâʾiḳ, ilk defa Haydarâbâd’da iki cilt olarak yayımlanmıştır (1324). Eseri muhtelif yazma nüshalarını dikkate alarak dört cilt halinde neşre hazırlayan (Kahire 1364/1945) Ali Muhammed el-Bicâvî ile Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim garîb kelimeleri metnin kenarında göstermiş, eserdeki bazı kelimeleri dipnotta açıklamış ve kitapla ilgili çeşitli fihristler hazırlamışlardır.
BİBLİYOGRAFYA
Zemahşerî, el-Fâʾiḳ fî ġarîbi’l-ḥadîs̱ (nşr. Ali Muhammed el-Bicâvî – Muhammed Ebü’l-Fazl), Kahire 1364/1945, I-IV, ayrıca bk. nâşirlerin mukaddimesi, I, 3-10.
İbn Kuteybe, Ġarîbü’l-ḥadîs̱ (nşr. Abdullah el-Cübûrî), Bağdad 1397/1977, nâşirin mukaddimesi, I, 80-88.
İbnü’l-Cevzî, Ġarîbü’l-ḥadîs̱ (nşr. Abdülmu‘tî Emîn el-Kal‘acî), Beyrut 1985, nâşirin mukaddimesi, s. 17.
İbnü’l-Esîr, en-Nihâye, I, 9, ayrıca bk. neşredenlerin girişi, I, 3-20.
İbnü’s-Salâh, ʿUlûmü’l-ḥadîs̱, s. 137-138.
Süyûtî, Tedrîbü’r-râvî, Kahire 1385/1966, II, 185.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1206, 1217.
M. Muhammed Ebû Zehv, el-Ḥadîs̱ ve’l-muḥaddis̱ûn, Kahire 1378/1958, s. 476-477.
