el-İ‘TİKĀD

Tam adı el-İʿtiḳād ve’l-hidâye ilâ sebîli’r-reşâd ʿalâ meẕhebi’s-selef ve aṣḥâbi’l-ḥadîs̱’tir (el-İʿtiḳād ʿalâ meẕhebi’s-Selef Ehli’s-sünne ve’l-cemâʿa). Beyhakī’nin bildirdiğine göre eser akaide dair yazdığı değişik kitapların özeti mahiyetindedir; bundan dolayı müellifin son çalışmalarından biri kabul edilmelidir. Yazılış amacının belirtildiği kısa bir mukaddimeden sonra otuz dokuz bölümden (bab) oluşan kitabın ilk on iki bölümünde ulûhiyyet konularına yer verilir. Burada, ergenlik çağına giren her insanın Allah’a iman etmesinin farz olması, Allah’ın varlığını ispat eden hudûs ve nizam delilleri, peygamberlerce gösterilen mûcizelerin Allah’ın varlığına delil oluşu, ilâhî isim ve sıfatların anlamları, zâtî ve fiilî sıfatlar, naslarda Allah’a atfedilen bazı kemâl sıfatlarının mânası, haberî sıfatların aklî delillerin ışığında anlaşılması, Allah kelâmı olan Kur’an’ın kıdemi, Allah’ın görülmesi (rü’yetullah) gibi konular, nasların yanı sıra âlimlerin görüşlerine dair rivayetlere dayanılarak anlatılır. Arkasından gelen altı bölüm kader konusuna ayrılmıştır. Daha sonraki on bölümde sırasıyla iman-günah, şefaat, meleklere, peygamberlere, kitaplara ve âhirete iman, kabir azabı, sünnete sarılıp bid‘attan kaçınma, yöneticilere itaat edip birliği koruma ve dinin bazı temel ilkeleri gibi konular işlenmiştir. Geri kalan on bir bölümde ise peygamberlik öncesi ve sonrasında vuku bulan hârikulâde olayların yanında sîreti ve güzel ahlâkından hareketle Resûl-i Ekrem’in nübüvvetinin ispatı meselesi ele alınır; velîlerin kerametleri, ashaba dair inançlar, Ehl-i beyt, aşere-i mübeşşere ve Hulefâ-yi Râşidîn’in hilâfetleriyle ilgili Sünnî görüş zikredilir.

Daha çok rivayet yöntemi kullanılarak telif edilen ve akaid konularının işlenmesinde genellikle izlenen plandan uzak kalan el-İʿtiḳād, müellife hocalık yapan İbn Fûrek ve Ebû Abdullah el-Halîmî gibi Eş‘arî âlimlerinin etkisiyle aklî istidlâllere kısaca yer verilen, mûcizelerin, nübüvvetin yanı sıra ulûhiyyetin delilleri arasında zikredildiği bir Sünnî akaid kitabıdır. Yer yer Ebû Süleyman el-Hattâbî’ye yapılan atıflar eserin telifi sırasında ondan faydalanıldığını göstermektedir.

el-İʿtiḳād’ın Süleymaniye (Lâleli, nr. 2423), Nuruosmaniye (nr. 1208) ve Çorum İl Halk (nr. 1061) kütüphanelerinde yazma nüshaları mevcuttur. Çeşitli baskıları yapılan eseri önce Ahmed Muhammed Mürsî tahkik etmeden neşretmiş (Kahire 1380/1961), ardından Ahmed İsâm el-Kâtib tarafından el-İʿtiḳād ve’l-hidâye ilâ sebîli’r-reşâd adı altında bazı notlarla (Beyrut 1401/1981) ve Beyrut’taki Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye öncülüğünde ilmî bir komisyon tarafından el-İʿtiḳād ʿalâ meẕhebi’s-selef ismiyle yayımlanmıştır (Beyrut 1404/1984). Eseri ayrıca Kemâl Yûsuf el-Hût (Beyrut 1405/1985) ve Seyyid el-Cümeylî de (Beyrut 1408/1988) neşretmiştir. el-İʿtiḳād bazı âlimlerce de özetlenmiştir. İbn Habîb el-Halebî’nin el-Kevkebü’l-vaḳḳād min Kitâbi’l-İʿtiḳād ve Bikāî’nin Ḫayrü’z-zâd min Kitâbi’l-İʿtiḳād adlı eserleri bunlar arasında zikredilebilir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1393, 1524).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2001 yılında İstanbul’da basılan 23. cildinde, 457 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.