EVANS-PRITCHARD, Edward Evan

Crowbridge’te (Sussex) bir Anglikan rahibinin oğlu olarak dünyaya geldi. Oxford Exeter College’da yakınçağ tarihi üzerine yaptığı üniversite öğrenimini 1924’te bitirdi. Öğrenciyken okuduğu E. B. Taylor ve J. G. Frazer’in ilkel kültürlerle ilgili kitaplarında bahsedilen sosyal normların değişikliği ve çeşitliliği konusu dikkatini çekti. Bu eserlerin etkisiyle, güçlü yabancı baskı karşısında kendi inanç ve geleneklerine bağlı kalan insanlara sempati duyarak ve bu konuda daha yapacak çok şey olduğuna inanarak sosyal antropoloji alanında çalışmaya karar verdi. 1923 yılında, Oxford hocalarından hiçbirinin mahallinde antropoloji çalışması yapma tecrübesi olmadığından, C. G. Seligman ve B. Malinowski’nin yanlarında doktora yapmak üzere The London School of Economics’e gitti. Malinowski o zamanlar yerli halkın dilini kullanarak mahallinde çalışma yapan ilk antropologdu. Seligman da daha önce eşiyle birlikte, o sıralarda İngiltere ve Mısır’ın kontrolü altında bulunan Sudan’da araştırmalar yapmıştı. Onun tavsiyesiyle Güney Sudan’daki Azande kabilesi üzerinde bir araştırma yapmaya karar verdi ve 1926-1930 yılları arasındaki çeşitli sürelerde onlarla birlikte yaşayarak 1927’de bu topluluk üzerine hazırladığı tezle Londra Üniversitesi’nde doktor oldu. 1930-1935 yılları arasında diğer bir Sudan kabilesi olan Nuerler ile Anuak, Luo ve başka Doğu Afrika kabileleri üzerine çalıştı; II. Dünya Savaşı sırasında da askerlik görevini yaparken vakit buldukça Libya’nın Berka (Cirenaica/Sirenayka) bölgesindeki bedevîler üzerinde araştırma yaptı. Londra, I. Fuâd (Kahire) ve Cambridge üniversitelerindeki öğretim elemanlığı görevinden sonra 1946 yılında A. R. Radcliffe-Brown’ın yerine Oxford Üniversitesi’ne profesör tayin edildi. 1970’te emekliye ayrılıncaya kadar bu görevde kaldı. Emekliliğinin ertesi yılı kraliçe tarafından “sir” unvanı ile onurlandırıldı; 11 Eylül 1973’te öldü.

Eserleri. Makale ve kitaplarının sayısı 400’e ulaşır ve en önemli eserleri din antropolojisi üzerinedir. Dindar bir kişiliği olan ve 1944 yılında Anglikan Kilisesi’nden ayrılarak Katolikliği seçen Evans-Pritchard’ın din antropolojisi alanındaki çalışmaları tamamen kendine özgüdür ve mahallinde yaptığı uzun süreli gözlemlerle yerli halkın konuştuğu dilleri iyi bilmesine dayanır. Bu çalışmaları Azande, Nuer, Senûsî ve karşılaştırmalı teorik araştırmalar olmak üzere dört grupta toplamak mümkündür. İlk kitabı olan Witchcraft, Oracles and Magic among the Azande (Oxford 1937), bazı eleştirmenlere göre bu asırda antropoloji alanında yazılan en önemli eserdir ve sadece antropologları değil aynı zamanda felsefecilerle sosyal tarihçileri de etkilemiştir. Üslûp olarak soyut tartışma yerine detaylı etnografik bilgiler vererek fikir geliştirmeyi tercih eden Evans-Pritchard bu kitabında Zande halkının büyü, sihir ve kehanetle ilgili inançlarından, yani halkın günlük hayatta karşılaştığı tabii ve tabiat üstü güçlerin arkasındaki sebep ve sonuçları nasıl yorumladığından bahseder. Evans-Pritchard, Sudan’daki Nuer halkı arasında yaptığı çalışmalarının sonucunda da üç kitap yayımlamıştır: The Nuer. A Description of the Modes of Livelihood and Political Institutions of a Nilotic People (1940), Kinship and Marriage among the Nuer (1951), Nuer Religion (1956). Bu kitapların en önemlisi olan Nuer Religion’da Nuer dinî düşüncesinin, gelişmiş kültürlerdeki teolojik bilgi ile karşılaştırılabilecek kadar derinliğe sahip olduğunu belirtir. Üzerinde durduğu en önemli mesele insanla tabiat üstü güçler arasındaki mistik ilişkidir ve bu meseleyi Tanrı kavramı, ruh ve beden, dinî sembolizm, günah ve kurban, dinî liderlik ve peygamberlik konularında çözmeye çalışmıştır. Evans-Pritchard’ın din üzerine kaleme aldığı bir etnografik çalışma da The Sanusi of Cyrenaica (1949) adlı kitaptır. Yerinde yaptığı araştırmaların yanı sıra yazılı belgeleri de kullanarak ortaya koyduğu bu eser dinî antropoloji çalışmaları için bir model teşkil etmiş, kendisi de yedi yıl sonra yayımlanan Nuer Religion’da işlediği dinî ve siyasî otoriteler arasındaki ilişki fikrine, bu kitabın konusunu oluşturan Berka’daki müslüman Senûsî tarikatının tarihini esas almıştır. Bu kitap, dinî değişme ve siyaset arasındaki ilişkiyi çok açık şekilde ortaya koyan bir temel eserdir. Müellifin din antropolojisi alanındaki son eseri ise düşünce, ideoloji ve toplum arasındaki ilişkileri ortaya koymaya çalışan teorilerin karşılaştırmalı tenkidini yaptığı Theories of Primitive Religion (1965) adlı kitabıdır.

Evans-Pritchard’ın diğer bazı eserleri şunlardır: The Political System of the Anuak of the Anglo Egyptian Sudan (1940); Afrika’daki merkezî hükümeti olmayan toplumların siyasî yapılarını inceleyen African Political Systems (M. Fortes ile birlikte, London 1940); Social Anthropology (BBC radyosunda yaptığı sosyal antropoloji hakkındaki konuşmalar; 1951); Essays on Social Anthropology (1964); The Position of Women in Primitive Society and Other Essays (1965); The Azande (1971); Man and Woman among the Azande (ölümünden sonra yayımlanmıştır, 1974).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1995 yılında İstanbul’da basılan 11. cildinde, 515-516 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.