https://islamansiklopedisi.org.tr/ferhad-pasa-camii--kastamonu
Kastamonu’nun Cebrâil mahallesinde bulunan cami, cümle kapısı üstündeki bir kitâbeye göre Vezir Ferhad Paşa tarafından Seyfi Dede adında bir velînin isteği üzerine yaptırılmıştır. Kitâbenin, “Ârifin biri iki târîh-i zîbâ yazdı / Birisi hoşça binâ ve biri de şûhça binâ” şeklindeki son beytinin ikinci mısraı ebced hesabına göre 967 (1559-60) yılını vermektedir. Bundan anlaşıldığına göre cami, Kanûnî Sultan Süleyman döneminde Şehzade Mehmed’in kızı Hümâ Sultan’ın eşi, Çatalca’da aynı adı taşıyan caminin de bânisi olan Damad Ferhad Paşa tarafından yaptırılmıştır.
Öncekinin yanında bulunan ikinci bir kitâbe caminin harap bir halde iken 1166 (1752-53) yılında tamir edildiğini haber verir: “Rûhuna Fâtiha Seyfî Dede gerçek erimiş / Himmeti etti bu harab câmii ihyâ / Çıktı bir ârif dedi târîh-i bedî‘ / Hele tecdîd-i binâ oldu bu Ferhad Paşa” (Ahmet Gökoğlu’nun verdiği kopyaya göre). Kapı etrafını çevreleyen silme üzerinde Kâmî adında birinin yazdığı tarihe göre Ferhad Paşa ailesinden bir kişinin himmetiyle vakfın kâtibi tarafından “meremmet” tamiri 1195 (1781) yılında yaptırılmıştır.
Mimar Sinan’ın eserlerinin adını veren Tuhfetü’l-mi‘mârîn’de, Ferhad Paşa’nın Çatalca’daki camiinin hemen arkasından “Câmi-i şerîf-i mezbûr der Kastamoni” kaydı bulunduğuna göre her iki hayrat da aynı Ferhad Paşa için Mimar Sinan veya onun adına kalfalarından biri tarafından inşa edilmiştir. Fakat bu kayıt diğer tezkirelerde bulunmaz. Ancak Tezkiretü’l-ebniye’de camiler bölümünde kırk dokuz sıra numaralı Ferhad Paşa Camii’nin yanlışlıkla Bolu’da gösterildiği anlaşılmaktadır. Ahmet Gökoğlu’nun bildirdiğine göre bir belge caminin 1231’de (1816) yeniden tamir edildiğini haber vermektedir. Yine bazı vakıf kayıtlarından, şehir merkezindeki bir hamamla çevredeki bazı arazilerin caminin evkafından olduğu öğrenilmektedir.
Ferhad Paşa Camii kesme taş duvarlı kare planlı bir binadır. Aslında kubbeli olduğu tahmin edilen caminin herhalde kubbesi yıkılmış olduğundan XVIII. yüzyıldaki tamirde üstü kiremit kaplı ahşap çatı ile örtülmüştür. 1950’den sonra da direklere dayanan bir son cemaat yeri inşa edilmiştir. Şerefe altı çıkmasının barok profilli olmasından minarenin de XVIII. yüzyıldaki tamir sırasında bu görünüşü aldığı tahmin edilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA
Sâî, Tezkiretü’l-ebniye, s. 80.
Tuhfetü’l-mi‘mârîn (nşr. Rıfkı Melûl Meriç, Mimar Sinan Hayatı, Eseri I: Mimar Sinan’ın Hayatına, Eserlerine Dair Metinler içinde), Ankara 1965, s. 27.
Ahmet Gökoğlu, Paphlagonia -Paflagonya-: Gayri Menkul Eski Eserleri ve Arkeolojisi, Kastamonu 1952, s. 209-211 (cami), s. 367 (hamam).
Aptullah Kuran, Mimar Sinan, İstanbul 1978, s. 275, nr. 16.
a.mlf., “Çatalca’daki Ferhad Paşa Camii”, Boğaziçi Üniversitesi Dergisi, III, İstanbul 1975, s. 77, not 10.
Görseller
