FEYZÎ, Âsaf Ali Asgar

10 Nisan 1899’da Hindistan’da Poona yakınlarındaki Matheran’da doğdu. Süleymânî Bohraları’nın tanınmış bir ailesi olan Tyabcîler’e mensuptur. Dedesi Bedreddin Tyabcî, Hindistan’ın ileri gelen müslüman toplum önderleri arasında yer alıyordu. İlk ve orta öğrenimini Bombay’da tamamlayan Feyzî, aynı yerde bulunan St. Xavier’s College’da hukuk öğrenimi gördükten sonra yüksek tahsil için 1922 yılında İngiltere’ye gitti. Cambridge Üniversitesi St. John’s College’da İslâm hukuku, İslâm tarihi, Arapça ve Farsça okudu. Burada Reynold Alleyne Nicholson ve Edward Granville Browne gibi tanınmış şarkiyatçılardan dersler aldı. 1925’te avukat olarak Middle Temple barosuna kaydoldu. 1926’da Hindistan’a döndü ve Bombay Yüksek Mahkemesi’nde 1938 yılına kadar avukatlık yaptı. 1929’da Bombay Government Law College’da hukuk dersleri vermeye başladı. 1933 yılında Bombay’da Vladimir Ivanov’la birlikte III. Ağa Han Sultan Muhammed Şah’ın himayesinde Islamic Research Association adlı müesseseyi kurdu. Bu kuruluş daha çok İsmâiliyye mezhebiyle ilgili çalışmalar yaptığı için sonraları Ismaili Society of Bombay adını almıştır. 1938-1947 yılları arasında Bombay’da adı geçen kolejin müdürü ve İslâm hukuku profesörü olarak görevini sürdürdü. 1949-1951 yıllarında Hindistan’ın Kahire büyükelçiliği görevini yürüttü. 1952’de Yeni Delhi’de Union Public Service Commission’ın üyesi olarak görevlendirildi. 1957-1960 yılları arasında Srinagar’da Jammu-Keşmir Üniversitesi rektörlüğünde bulundu. Bundan sonra bütün resmî görevlerinden ayrılan Feyzî zamanını öğretim ve telif faaliyetlerine hasretti. 1962-1963 öğretim yılından itibaren misafir profesör olarak Cambridge Üniversitesi, Kanada McGill Üniversitesi İslâm Araştırmaları Enstitüsü ve California Üniversitesi’nde İslâm hukuku dersleri verdi. Kahire ve Şam Arap akademileri ve Royal Asiatic Society gibi milletlerarası birçok ilmî kuruluşun üyeliğine seçildi. Islamic Culture ve Royal Asiatic Society dergilerinin (Bombay şubesi) editörlüklerini yaptı. Son olarak da The Encyclopaedia of Islam’ın ikinci baskısının (EI²) ilim heyetinde bulundu. Feyzî, uzun süren bir hastalık devresi sonunda 23 Ekim 1981 tarihinde Bombay’da vefat etti.

İslâm hukukunun günün şartlarına göre yeniden yorumlanıp şekillendirilmesinin kararlı bir savunucusu olan, bu konuyu eserlerinde ve ilmî toplantılarda devamlı gündeme getiren Feyzî, İsmâiliyye ile ilgili çalışmalarında da XX. yüzyıla damgasını vuran bir ilim adamıdır. İsmâilî bir aileden gelmiş olmanın verdiği kültürel temel ve kaynak zenginliğiyle o ana kadar İsmâilîler arasında yaygın olan dış dünyaya kapalılık anlayışını reddetmiş, toplayabildiği 200’e yakın nâdir İsmâilî el yazması koleksiyonunu Bombay Üniversitesi Kütüphanesi’ne bağışlayarak araştırmacıların kullanımına sunmuştur (M. Goriawala, Catalogue of The Fyzee Collection of Ismaili Manuscripts, Bombay 1965). İsmâiliyye konusundaki çalışmalarını uzun süre ünlü Rus şarkiyatçısı Vladimir Ivanov’la birlikte ve onun nezaretinde yürütmüştür.

Eserleri. Feyzî’nin yayımlanan çalışmalarından bazıları şunlardır:

A) Telif Eserleri. 1. Introduction to the Study of Muhammadan Law (London 1931). Müellif, İslâm hukukuna giriş mahiyetindeki bu ilk çalışmasında tarihî ve sosyokültürel şartların İslâm hukukunun oluşumundaki rolü üzerinde durur.

2. Outlines of Muhammadan Law (Oxford 1949; yeni ilâve ve değerlendirmelerle birlikte Oxford 1955, 1960, 1964, 1974, 1987). Bir öncekinin devamı sayılabilecek olan bu eserinde Feyzî İslâm hukukundaki meseleleri daha ayrıntılı bir şekilde incelemiştir. Müslüman toplumdan alınan örneklerle zenginleştirilmiş bir İslâm hukuku el kitabı olarak hazırlanan bu eser müellifin en önemli çalışmalarından biridir.

3. A Modern Approach to Islam (Bombay-New York 1963). İslâm hukuku hakkındaki modernist görüşlerini ihtiva etmektedir.

4. Cases in the Muhammadan Law in India and Pakistan (Oxford 1956). İslâm hukukunun Hindistan ve Pakistan’daki uygulamalarına dair örnek ve değerlendirmeleri kapsar.

5. Compendium of Fatimid Law (Simla 1969). Dâvûdî ve Süleymânî Bohraları’nın fıkhıyla ilgili bir çalışmadır.

6. The Reform of Muslim Personal Law in India (Bombay 1971). Urduca’sı İslâm aor ʿAṣr-ı Cedîd (New Delhi 1971) adıyla neşredilen bu eser Hindistan’da uygulanan İslâm aile hukukuna dair görüş ve tekliflerini ihtiva etmektedir.

7. The Middle East (Patna 1985). Feyzî’nin 1969’da Khuda Bakhsh Library’de verdiği Ortadoğu siyaset ve tarihiyle ilgili konferansının metnidir.

B) Tercümeleri ve Neşrettiği Eserler. 1. Deʿâʾimü’l-İslâm. Nu‘mân b. Muhammed’in İsmâilî fıkhına dair bu ünlü eserini neşre hazırlamış ve daha sonra İngilizce’ye tercüme etmiştir. Tenkitli metni basılan kitabın (I, Kahire 1951; II, Kahire 1961; I, Kahire 1961, 1969; II, Kahire 1967) İngilizce tercümesinin bazı bölümleri Journal of Bombay Branch of Royal Asiatic Society ve Bombay Law Report’ta (1929, 1931) yayımlanmıştır. Eserin “Kitâbü’l-Îmân” adlı bölümü The Book of Faith; from the Daʿāʾim al-Islām adıyla Bombay’da basılmıştır (1974).

2. Risâletü’l-iʿtiḳādâti’l-İmâmiyye. İbn Bâbeveyh el-Kummî’nin eserini A Shi’ite Creed adıyla İngilizce’ye çevirmiştir (London 1949).

3. Kitâbü’l-Veṣâyâ. Nu‘mân b. Muhammed’in İsmâilî miras hukukuna dair olan bu eserini Ismaili Law of Wills adıyla İngilizce tercümesiyle birlikte neşretmiştir (Oxford 1933).

Feyzî’nin bunlardan başka çok sayıda makalesi ve müşterek çalışması, çeşitli ansiklopedilerde (meselâ bk. EI¹ [İng.], EIr.) yayımlanan maddeleri yanında 150 civarında ilmî yayını bulunmaktadır (çalışmalarının bir listesi için bk. Farhad Daftary, Indo-Iranica, sy. 37, s. 49-63).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1995 yılında İstanbul’da basılan 12. cildinde, 522-523 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.