https://islamansiklopedisi.org.tr/garsunnime
416 (1025) yılında doğdu. Değerli âlimlerin yetiştiği Sâbî ailesine mensuptur. Babası meşhur tarihçi Hilâl b. Muhassin es-Sâbî hayatının sonlarına doğru İslâmiyet’i kabul etti. Halifelerden gördüğü iyiliklere karşı bir şükran ifadesi olmak üzere oğlu Muhammed’e Garsünni‘me lakabını verdi. Garsünni‘me, babasından ve Ebû Ali b. Şâdân’dan dinî ilimler yanında tarih, edebiyat ve inşâ dersleri aldı. Babasından miras kalan 12.000 dinarla ticaret hayatına atıldı ve servet sahibi oldu. Daha sonra Halife Kāim-Biemrillâh’ın dikkatini çeken Garsünni‘me çok geçmeden Dîvânü’l-inşâ’ya kâtip olarak tayin edildi.
Garsünni‘me, Bağdat’ın batı yakasında İbn Ebû Avf sokağında kurduğu kütüphaneye çeşitli ilimlere dair 1000 kadar kitap vakfetti. Bu kütüphane âlimlerin ve öğrencilerin devam ettiği, çeşitli münazara ve münakaşaların yapıldığı bir yerdi. Fakat buraya memur olarak tayin ettiği İbnü’l-Aksâsî el-Alevî, Nizâmiye Medresesi’nin kurulmasından sonra böyle bir kütüphaneye ihtiyaç olmadığını söyleyerek kitapları satmış ve rivayete göre parasını da fakirlere dağıtmıştır.
Büyük Selçuklular’ın Bağdat’a girerek Büveyhî hâkimiyetine son verdikleri sırada (1055) siyasî olayların içinde yer almayan Garsünni‘me bu olayları gözlemleyip kaydetti. Garsünni‘me Zilkade 480’de (Mart 1088) Bağdat’ta vefat etti. Naaşı önce İbn Ebû Avf sokağındaki evine defnedildi, daha sonra Kûfe’deki Meşhed-i Alî’ye nakledildi.
Eserleri. 1. ʿUyûnü’t-tevârîḫ. Garsünni‘me bu eseri, babasının 360-447 (970-1055) yılları arasındaki olayları ihtiva eden et-Târîḫ’ine zeyil olarak kaleme almıştır. 448-479 (1056-1086) yılları olaylarının anlatıldığı eser günümüze intikal etmemiştir. Bilhassa Selçuklular tarihi bakımından önemli bir kaynak olan ʿUyûnü’t-tevârîḫ’i Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî el-Muntaẓam’ında, torunu Sıbt İbnü’l-Cevzî de Mirʾâtü’z-zamân’da kaynak olarak kullanmış ve eserden nakiller yapmışlardır. Sıbt’ın, ʿUyûnü’t-tevârîḫ’in büyük bir kısmını eserine aynen aktardığı tesbit edilmiş, Düstûrnâme-i Enverî müellifi de Selçuklular bölümünü yazarken bu eserden faydalanmıştır. Garsünni‘me eserini kaleme alırken kendi müşahedelerine, olayların içinde yaşamış kimselerden aldığı bilgilere ve ayrıca birçok belgeye dayanmıştır. Bundan dolayı eser, Selçuklular devri Türk tarihi hakkında (Tuğrul Bey, Alparslan ve Melikşah devirleri) çoğunlukla diğer kaynaklarda mevcut olmayan ayrıntılı bilgiler ihtiva etmektedir. Safedî’nin bir kaydına göre (el-Vâfî, V, 168) Hibetullah b. Mübârek es-Sekatî, Garsünni‘me’nin gerçekle ilgisi olmayan birtakım rivayetleri eserine aldığını söylemiş, ancak yapılan mukayeseli çalışmalarda bu iddianın isabetli olmadığı anlaşılmıştır. Hemedânî ʿUyûnü’t-tevârîḫ’e 512 (1118) yılına kadar gelen bir zeyil yazmıştır.
2. el-Hefevâtü’n-nâdire mine’l-muʿaḳḳalîne’l-melḥûẓîn ve’s-seḳaṭâtü’l-bâdire mine’l-muġaffelîne’l-maḥẓûẓîn. Meşhur kişilerin hatalarına ve gaflarına dair fıkraları ihtiva eden bu eser Sâlih el-Eşter tarafından neşredilmiştir (Dımaşk 1967).
3. Kitâbü’r-Rebîʿ. Ebû Ali et-Tenûhî’nin Nişvârü’l-muḥâḍara adlı eserine zeyil olarak kaleme alınmıştır. Günümüze intikal etmeyen eser İbnü’l-Adîm, İbnü’l-Kıftî ve Yâkūt el-Hamevî gibi müellifler tarafından kaynak olarak kullanılmıştır.
BİBLİYOGRAFYA
Sâbî, Rüsûmü dâri’l-ḫilâfe, nâşirin mukaddimesi, s. 21-25.
İbnü’l-Cevzî, el-Muntaẓam, IX, 42-43.
Yâkūt, Muʿcemü’l-üdebâʾ, XVII, 92.
İbnü’l-Kıftî, İḫbârü’l-ʿulemâʾ, s. 110, 156, 211, 398.
Sıbt İbnü’l-Cevzî, Mirʾâtü’z-zamân (nşr. Ali Sevim), Ankara 1968, s. 246-247, nâşirin girişi, s. 5-9, ayrıca bk. Bibliyografya, s. 34-35.
İbn Hallikân, Vefeyât, VI, 101-102.
Safedî, el-Vâfî, V, 168-169.
İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, V, 126.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XII, 93.
Ziriklî, el-Aʿlâm, VII, 357.
Cl. Cahen, “The Historiography of the Seljuqid Period”, Historians of the Middle East (ed. B. Lewis – P. M. Holt), London 1962, s. 61, 69, 78.
Şâkir Mustafa, et-Târîḫu’l-ʿArabî ve’l-müʾerriḫûn, Beyrut 1979, II, 104-106.
F. Krenkow, “Sâbi”, İA, X, 9.
