https://islamansiklopedisi.org.tr/gassani-muhammed-b-abdulvehhab
Endülüs asıllı olup Fas’a göç eden bir aileden gelmektedir. Bir kısmı Sebte’ye yerleşmiş olan bu ailenin fertleri özellikle Sa‘dîler, daha sonra da Filâlîler döneminde önemli mevkiler elde etmişlerdir. Kāsım el-Gassânî, Sa‘dî Hükümdarı Ahmed el-Mansûr devrinin (1578-1603) başarılı tabip ve ediplerinden olduğu gibi Muhammed b. Abdülvehhâb’ın kardeşi Ahmed de fıkıh, tasavvuf ve edebiyatta meşhur olmuştur.
Fas’ta dünyaya gelen Gassânî’nin doğum tarihi ve hayatının ilk yılları hakkında bilgi yoktur. Sa‘dîler Devleti’nde kâtip olarak çalışmış ve daha sonra vezirliğe kadar yükselmiştir. Filâlî Sultanı Mevlây İsmâil’in takdir ve güvenini kazandığı için, 1102’de (1690-91) İspanyollar’a esir düşen müslümanların serbest bırakılmasını, cami ve mescidlerde muhafaza edilmekte olan müslümanlara ait 5000 cilt kitabın iadesini istemek için İspanya Kralı II. Carlos’a, daha sonra da Türk idarecilerle görüşmek üzere Cezayir’e elçi olarak gönderildi (1692). Gassânî Fas’ta öldü ve orada defnedildi.
Eserleri. Muhammed el-Gassânî, sekiz ay süren İspanya seyahatiyle ilgili müşahedelerini Riḥletü’l-vezîr fi’ftikâki’l-esîr adlı eserinde toplamıştır. Kitabın bazı bölümleri H. Sauvaire tarafından Fransızca’ya çevrilerek yayımlanmış (Paris 1884), daha sonra tamamı A. Bustânî tarafından İspanyolca tercümesiyle birlikte neşredilmiştir (Tanca 1940). Gassânî’ye ayrıca bir Hicaz seyahatnâmesi nisbet edilmekteyse de (Abdüsselâm b. Abdülkādir, II, 344) bu eser hakkında kaynaklarda yeterli bilgi yoktur.
BİBLİYOGRAFYA
Muhammed b. Abdülvehhâb el-Gassânî, Riḥletü’l-vezîr fi’ftikâki’l-esîr (nşr. A. Bustânî), Tanca 1940, bk. Mukaddime.
İbn Zeydân, Târîḫu Miknâs, Rabat 1929, IV, 61.
Kādirî, Neşrü’l-mes̱ânî, III, 131-132, 173-174.
Abdüsselâm b. Abdülkādir b. Sûde, Delîlü müʾerriḫi’l-Maġribi’l-aḳṣâ, Dârülbeyzâ 1960-65, I, 91; II, 344.
E. Lévi-Provençal, Histoire de l’Espagne musulmane, Paris 1967, III, 201.
M. Abdullah İnân, Fehârisü’l-Ḫizâneti’l-melekiyye, Rabat 1400/1980, I, 193.
İbrâhim Harekât, el-Maġrib ʿabre’t-târîḫ, Dârülbeyzâ 1405/1985, III, 59.
J. Wernet, “al-G̲h̲assānī”, EI2 (Fr.), II, 1045-1046.
