GIBBON, Edward

8 Mayıs 1737’de Londra’nın güneybatısındaki Putney’de orta sınıfa mensup eğitimli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Ailenin hayatta kalan tek çocuğu olan Gibbon çağına göre ileri düzeyde eğitim alması için 1746’da Putney’deki Kingston Grammar School’a gönderildi. 1749’da öğrenimini tamamladıktan sonra Westminster School’a kabul edildi. Fakat sağlık sebepleri yüzünden okuldan ayrıldı. 1752’de babasının da yönlendirmesiyle Oxford Üniversitesi’ne bağlı Magdalen College’a girdi. Bir süre sonra buradaki eğitimini de bırakıp özel olarak tarih ve teoloji üzerinde durdu. 1753’te Protestanlık’tan ayrılıp Katolik mezhebini benimsediyse de ertesi yıl tekrar Protestanlığa döndü. Bu arada Latince ve Fransızca öğrendi; klasik Latin edebiyatı, Fransız edebiyatı, mantık ve matematik bilimlerinde kendini geliştirdi.

1754-1758 yılları arasında İsviçre ve Fransa’da bulunan Gibbon, Voltaire’in konferanslarına katıldı, Jacques Georges Deyverdun ile arkadaşlık kurdu. Yediyıl savaşları sırasında (1756-1763) İngiltere’ye gitti. Dört yıl boyunca (1759-1763) Güney Hampshire milis kuvvetlerinde görev yaptı. 1763’te ikinci defa gittiği Paris’te Denis Diderot ve Jean le Rond d’Alembert gibi düşünürlerle tanıştı. 1764’te Roma’ya geçti ve tarihî eserler üzerinde incelemeler yaptı. İngiltere’ye döndükten sonra Londra’ya yerleşti, siyasî faaliyetlere katıldı, dönemin siyasîlerinden Başbakan Frederick North’u destekledi ve 1774’te milletvekili seçildi. 1779’da Ticaret ve Plantasyonlar Komisyonu’nda görev aldı. Lord North hükümetinin düşmesinin ardından komisyon lağvedilince Gibbon’un da görevi sona erdi (1782). Daha sonra İsviçre’ye giderek Lozan’a yerleşti ve kendini bilimsel çalışmalara verdi. 1793’te Londra’ya dönen Gibbon’un sağlığı kısa süre içinde bozuldu ve 16 Ocak 1794’te burada öldü.

Eserleri. 1. Essai sur l’étude de la littérature. Gibbon’un Lozan’da yazmaya başladığı ve Londra’da tamamladığı eser (London 1761) onun ilk denemesi olup Fransızca neşrinden sonra İngilizce’ye çevrilerek 1764’te Londra’da yayımlanmıştır. Edebiyat alanındaki erken dönem incelemelerini konu edinen bu çalışma sayesinde Gibbon, Kıta Avrupası’nda bilhassa Fransız edebiyat çevrelerinde üne kavuşmuştur.

2. Critical Observations on the Sixth Book of the Aeneid (London 1770). İngiliz edebiyatçısı ve din adamı William Warburton’un The Divine Legation of Moses adlı eserinde ileri sürdüğü görüşlerin eleştirisidir.

3. The History of the Decline and Fall of the Roman Empire. Gibbon’a büyük şöhret kazandıran bu eser Roma İmparatorluğu’nun gerileyiş ve çöküş tarihine dairdir. Eserin I. cildi Londra’da 1776’da, II ve III. ciltleri 1781’de neşredilmiştir. Batı Roma İmparatorluğu’nun ele alındığı bu ciltlerin ardından eserin 1788’de yine Londra’da neşredilen IV, V ve VI. ciltleri Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu tarihine ayrılmıştır. Kitap daha sonra da birçok defa basılmıştır (London 1903-1906; New York, ts.). Eserin bazı bölümlerinde Hz. Peygamber, Hulefâ-yi Râşidîn ve sonrası gibi erken dönem İslâm tarihi konularına da yer verilmiştir. Söz konusu bölümler müstakil kitaplar halinde The Life of Mahomet: With Sketches of the Reigns of His Successors Abubeker, Omar, Othman, and Ali (Leominster 1805), History of Saracen Empire (London 1870) ve The Life of Mahomet (New York 1879) adıyla da yayımlanmıştır. Kitap başta Türkçe olmak üzere birçok dile tercüme edilmiştir (T trc. Asım Baltacıgil, Roma İmparatorluğu’nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi, I-III, İstanbul 1987-1988 ve Bizans: Roma İmparatorluğu’nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi, IV-V, İstanbul 1994-1995). Yirmi yılı aşkın bir süre içinde yapılan incelemelerin ürünü olan eser birçok kaynak ve araştırmadan yararlanılarak hazırlanmıştır. Gibbon’un incelemeleri sadece Roma ve Bizans tarihleriyle sınırlı kalmayıp eserde eski Çin ve İran tarihine de temas edilmiştir. Bu sebeple Edward Gibbon’u, Avrupa merkezli tarihçilik anlayışının sınırlarını aşıp dünya tarihine bütünlük içinde bakan bir tarihçi olarak tanımlamak mümkündür.

4. Miscellaneous Works. Gibbon’un anıları, çeşitli dergilerde yayımlanmış eserleri, sağlığında yayımlanmamış denemeleri ve notlarından oluşan bir külliyattır. İlk baskısı iki cilt halinde 1796’da yazarın dostu Lord Sheffield editörlüğünde Londra’da, ikinci baskısı beş cilt halinde 1814’te John Murray editörlüğünde yine Londra’da yapılmış, John Murray, önceki baskılardan yaptığı seçmelerle eseri tek cilt halinde 1815’te Londra’da yayımlamıştır.

5. Private Letters of Edward Gibbon. R. E. Prothero (I-II, London 1896) ve J. E. Norton (I-III, London 1956) tarafından yayımlanmıştır.

6. The Autobiographies of Edward Gibbon. Birinci baskısını John Murray 1896’da Londra’da, ikinci baskısını 1907’de yine Londra’da, üçüncü baskısını Dero A. Saunders 1961’de New York’ta gerçekleştirmiştir.

Ayrıca Edward Gibbon hakkında çeşitli eserler yazılmıştır (bk. bibl.). Daedalus (Journal of the American Academy of Arts and Sciences) dergisi bir sayısını (CV/3, Massachusetts 1976) Gibbon’a ayırmış, burada özellikle onu The History of the Decline and Fall of the Roman Empire adlı eseri bağlamında değerlendiren çok sayıda makale yayımlanmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 477-478 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.