GOEJE, Michael Jan de

13 Ağustos 1836 tarihinde Hollanda’nın Dronrijp kasabasında doğdu; babası bir Protestan rahibi idi. 1854’te Leiden Üniversitesi’nin Doğu Dilleri Bölümü’nde yüksek öğrenimine başlayarak burada R. P. A. Dozy ve Th. W. J. Juynboll’un öğrencisi oldu. 1860’ta fakülteyi bitirip Juynboll’un yanında asistan kaldı. Aynı yıl Specimen e literis orientalibus exhibens descriptionem al-Maghribi, sumtam e libro regionum al-Jaqubii (Ya‘kūbî’nin Kitâbü’l-Büldân’ından seçilen örneklerle Mağrib’in tanıtılması) adlı teziyle doktor unvanını aldı ve arkasından İngiltere’ye giderek çalışmalarını Oxford Üniversitesi’nde yürüttü. Bu arada Bodleian Kütüphanesi’ndeki Arapça tarih ve coğrafya yazmalarını da tanıma fırsatı buldu. 1866’da Leiden Üniversitesi Arapça Kürsüsü’ne Juynboll’un yerine profesör olarak tayin edildi ve emekliliğine kadar (1906) burada çalıştı. Uzun öğretim üyeliği sırasında şarkiyat alanında M. Th. Houtsma, C. Snouck-Hurgronje, G. van Vloten, H. G. Kleyn gibi meşhur âlimlerin yetişmesinde önemli rol oynadı.

De Goeje, İslâm coğrafyası ve tarihiyle ilgili pek çok temel yazma eserin yayımını gerçekleştirerek haklı bir ün kazanmıştır. 1863’ten itibaren üyeliğine kabul edildiği Deutsche Morgenländische Gesellschaft’ın yayın organı olan Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft’ta çeşitli çalışmaları yayımlandı. Belâzürî’nin Fütûḥu’l-büldân’ını, Leiden ve British Museum’daki nüshalarını karşılaştırarak üç bölüm halinde yayımlayan de Goeje (Leiden 1863-1866), ardından hocası Dozy ile birlikte coğrafyacı İdrîsî’nin Nüzhetü’l-müştâḳ adlı eserinin Kuzey Afrika ve Endülüs’le ilgili bölümünü Arapça aslı ve Fransızca tercümesiyle birlikte neşretti (Description de l’Afrique et de l’Espagne, Leiden 1866). Daha sonra 1869-1871 yılları arasında, müellifi bilinmeyen Kitâbü’l-ʿUyûn ve’l-ḥadâʾiḳ adlı eserle İbn Miskeveyh’in Tecâribü’l-ümem’ini Fragmenta historicorum arabicorum serisi içinde yayımladı. Bu arada İstahrî’nin Mesâlikü’l-memâlik adlı eserini Bibliotheca geographorum arabicorum serisinin I. cildi (Leiden 1870) ve İstahrî hakkındaki “Die Istakhrī - Balkhī Frage” başlıklı çalışmasını da bir makale olarak neşretti (ZDMG, XXV [1871], s. 42-58). Bunların yanında Makdisî’nin Aḥsenü’t-teḳāsîm fî maʿrifeti’l-eḳālîm’ini yine Bibliotheca geographorum arabicorum serisinin III. cildi (1877), İbnü’l-Fakīh el-Hemedânî’nin Kitâbü’l-Büldân’ını yazarın biyografisiyle ve esere ait Latince bir önsözle birlikte aynı serinin V. (1885), İbn Hurdâzbih’in Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-memâlik’i ile Kudâme b. Ca‘fer’in Kitâbü’l-Ḫarâc’ının bir bölümünü VI. (1889), İbn Rüste’nin Kitâbü’l-Aʿlâḳı’n-nefîse’si ile Ya‘kūbî’nin Kitâbü’l-Büldân’ını VII. (1892), Mes‘ûdî’nin Kitâbü’t-Tenbîh ve’l-işrâf’ını da VIII. (1894) cildi olarak yayımladı. Ayrıca meşhur tarihçi Taberî’nin Târîḫu’l-ümem ve’l-mülûk’ünü de 1879 yılından 1901’e kadar üç bölüm halinde ve on beş cilt olarak iki zeyliyle birlikte neşrederek (Leiden) arkasından da İbn Kuteybe’nin eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâʾsını çıkardı (Leiden 1904).

1866 yılından itibaren ara vermeksizin kırk yıl boyunca öğretim üyeliğini sürdürdüğü Leiden Üniversitesi’nden 1906’da yerini öğrencisi C. Snouck-Hurgronje’ye bırakarak emekliye ayrılan de Goeje Varner Vakfı’nın başına geçti ve ölünceye kadar çalışmalarına devam etti. Bu dönemde çıkardığı ilk eser, daha önce 1852’de W. Wright tarafından yayımlanmış olan İbn Cübeyr’in seyahatnâmesidir (London 1907). De Goeje’nin ilgilendiği konulardan biri de Çingeneler’in tarihidir. Bu topluluğun kökenlerini incelemiş olduğu Bijdrage tot de geschiedenis der Zigeuners adlı eserini 1875’te Amsterdam’da yayımlamış, daha sonra da bu konuyla ilgili olarak özellikle Avrupa Çingeneleri’nin dilleri üzerine Arapça’nın doğrudan etkisini ele alan çeşitli makaleler yazmıştır. De Goeje’nin ayrıca Mémoire sur la conquête de la Syrie (Leiden 1900) adlı bir kitabı vardır.

De Goeje’nin emekli olmasından sonra bazı öğrenci ve meslektaşları onun adına 28 Haziran 1907 tarihinde “Stichting de Goeje” adıyla bir vakıf kurmuşlardır. Avrupa’daki şarkiyat çalışmalarına büyük katkısı olan ve mesleğinde ulaşılması zor bir başarı elde eden de Goeje, bu alanda faaliyet gösteren birçok dernekle akademik kuruluşun üyesiydi ve büyük emeğinin geçtiği The Encyclopaedia of Islam’ın da ilk yayın kurulu başkanlığını yapmıştı. Yukarıda belirtilen çalışmalarının yanında çeşitli ilmî dergilerde pek çok makalesi yayımlanmış olan de Goeje 17 Mayıs 1909 tarihinde Leiden’de öldü.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1996 yılında İstanbul’da basılan 14. cildinde, 98-99 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.