GUMÂRÎ, Abdülazîz b. Muhammed

Cemâziyelevvel 1338’de (Şubat 1920) Tanca’da doğdu. Babası ve annesi tarafından soyu Hz. Hasan’a ve onun torunlarından Mağrib’deki İdrîsîler hânedanının kurucusu I. İdrîs’e ulaştığı için Hasenî ve İdrîsî, dedesinin Tıtvân şehrinde yerleştiği Gumâre bölgesine atıfla da Gumârî nisbeleriyle anılır. Annesi sûfî müfessir İbn Acîbe’nin torunudur. İlk eğitimini babasından aldı ve Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledi. Şâzelî şeyhi olan babasından bu tarikatın usulüne göre tasavvufî öğrenim gördü; babası ona Şâzelî virdini diğer tâliplilere aktarması için icâzet verdi. Babasının vefatından sonra Kahire’ye gitti (1936). Buradaki hocaları arasında Abdülmu‘tî eş-Şerşîmî, Abdülvehhâb Sâlim, Abdüsselâm Guneym ed-Dimyâtî, Muhammed Zâhid Kevserî, Râgıb et-Tabbâh ve Muhammed Abdülhay el-Kettânî gibi isimler bulunmaktadır. Ayrıca hadis ilmi başta olmak üzere çeşitli sahalarda ağabeyleri Ebü’l-Feyz İbnü’s-Sıddîk ve Ebü’l-Fazl İbnü’s-Sıddîk’tan faydalandı. 1948’de Tanca’ya dönerek babasının yaptırdığı Sıddîkıyye Zâviyesi’nde ders verdi, halka vaaz etti ve çoğunluğu hadisle ilgili küçük hacimli yetmiş beşe yakın eser yazdı; bu eserler, talebesi Mahmûd Saîd Memdûh tarafından Fetḥu’l-ʿazîz fî esânîdi’s-Seyyid ʿAbdilʿazîz adıyla bir araya getirildi (bk. bibl.). Ayrıca çeşitli dergi ve gazetelerde yayımlanan çok sayıda makalesi bulunmaktadır. Abdülazîz el-Gumârî 8 Kasım 1997 tarihinde Tanca’da vefat etti.

Eserleri. 1. el-Bâḥis̱ ʿan ʿileli’ṭ-ṭaʿn fi’l-Ḥâris̱ (Kahire 1426/2005). Müellif bu eserinde Kûfeli hadis râvisi Hâris el-A‘ver’e yöneltilen eleştirileri, bilhassa hemşerisi Şa‘bî’nin eleştirilerini cevaplayıp onun güvenilir bir muhaddis olduğunu göstermeye gayret etmiştir. Gumârî aynı konuda, Muhammed Nâsırüddin el-Elbânî’ye reddiye olarak Beyânü neks̱i’n-nâkis̱ li’l-müteʿaddî bi-tażʿîfi’l-Ḥâris̱ adlı bir eser de kaleme almıştır (Amman 1412/1992).

2. el-Buġye fî tertîbi eḥâdîs̱i’l-Ḥilye (Kahire, ts. [Mektebetü’l-Hancî]). Ebû Nuaym’ın Ḥilyetü’l-evliyâʾsında geçen hadisleri “hurûf” ve “ef‘âl” başlıkları altında bir araya getirmiştir. Hurûf bölümündeki hadisler etrâf tertibinde (hadislerin yalnızca baş kısımlarına göre alfabetik biçimde) sıralanırken bu başlığa girmeyen hadisler sahâbî adına göre ilgili olduğu konuda zikredilmiştir.

3. Ḥükmü tanẓîmi’l-üsre ev taḥdîdi’n-nesl (Filistin 1428/2007). Gumârî’nin evlilik, aile ve doğum kontrolü hakkındaki görüşlerini içermektedir.

4. İtḥâfü ẕevi’l-himemi’l-ʿâliye bi-şerḥi’l-ʿAşmâviyye (Beyrut 1408/1988). Eserde Mâlikî fakihi Abdülbârî el-Aşmâvî’nin ibadetlere dair el-Muḳaddimetü’l-ʿAşmâviyye’si şerhedilip eserdeki hükümlerin delilleri ortaya konulmuştur.

5. el-Ḳavlü’l-esed fî beyâni ḥâli (fî ibṭâli) ḥadîs̱i “Raʾeytü Rabbî fî ṣûreti şâbbin emred” (Amman 1428/2007). “Rabbimi genç bir delikanlı sûretinde gördüm” rivayetinin uydurma olduğunu göstermeyi amaçlayan bir çalışmadır.

6. et-Taḥẕîr min aḫṭâʾi’n-Nablusî fî taʿbîri rüʾyâ Fâṭıma ve’l-Ḥasen ve’l-Ḥüseyn (Beyrut 1430/2009). Abdülganî b. İsmâil en-Nablusî’nin Taʿṭîrü’l-enâm fî taʿbîri’l-menâm adlı eserinde, içerisinde Hz. Fâtıma ile oğulları Hasan veya Hüseyin’in görüldüğü rüyaların tabiriyle ilgili değerlendirmelerinin eleştirildiği bir kitaptır.

7. et-Teʾnîs bi-şerḥi manẓûmeti’ẕ-Ẕehebî fî ehli’t-tedlîs (Beyrut 1404/1984).

8. Tenzîhü’r-Resûl ʿan iftirâʾi’l-ġabiyyi’l-cehûl (baskı yeri yok, 1379/1959). Eserde Resûl-i Ekrem’in kendi arkasını görebildiğini belirten rivayetler konusundaki hatalı anlayışlar reddedilmektedir.

9. Teshîlü’l-Medrec ile’l-müdrec (Dımaşk 1403/1983). Süyûtî’nin el-Medrec ile’l-müdrec adlı kitabında yer alan rivayetlerin sahâbe tabakasındaki râvilerine göre tertip edilen eser “isimler”, “künyeler” ve “kadın sahâbîlerin müsnedi” başlıklı üç bölümden oluşmaktadır.

10. el-Viḳāyetü’l-mâniʿa min vesveseti Ebî Bekr b. el-ʿArabî fî ḳavlihî teʿâlâ “ḫâfiżatün râfiʿa”. Ebû Bekir İbnü’l-Arabî’nin Sirâcü’l-mürîdîn adlı eserinde, “O kıyamet kimini alçaltır, kimini yükseltir” (el-Vâkıa 56/3) meâlindeki âyeti, “Âişe’yi Fâtıma’nın üzerine yükseltir” şeklinde tefsir etmesine yönelik bir reddiye olup müellifin et-Taḥẕîr min aḫṭâʾi’n-Nablusî... adlı çalışmasıyla birlikte yayımlanmıştır (yk.bk.).

Gumârî’nin ayrıca otobiyografisi olduğu belirtilen Taʿrîfü’l-müʾtesî bi-aḥvâli nefsî adlı bir eseri ile el-Envârü’l-ḳudsiyye fî şerḥi’l-vaṣiyyeti’ṣ-Ṣıddîḳıyye, Teẕyînü’l-ʿibâre bi-tefsîri sûreti’l-Kevs̱er bi-ṭarîḳı’l-işâre, Sirâcü’d-dülce fî fażli Ṭanca, et-Tuḥfetü’l-ʿazîziyye fi’l-ḥadîs̱i’l-müselsel bi’l-evveliyye, İtḥâfü ẕevi’l-feżâʾili’l-müştehira bimâ vaḳaʿa mine’z-ziyâdât fî Naẓmi’l-mütenâs̱ir ʿale’l-Ezhâri’l-mütenâs̱ire, et-Teʿaṭṭuf fî taḫrîci eḥâdîs̱i’t-Taʿarruf, el-Fetḥu’l-vehbî fi’l-kelâm ʿalâ Muḥammed b. es-Sâʾib el-Kelbî ve et-Taʿrîf bi-cehli men enkere’l-ʿamele bi’l-ḥadîs̱i’ż-żaʿîf gibi çalışmaları da vardır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 485-486 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.