HADDÂDÎ

360’lı (971) yıllarda ilim tahsil ettiğine dair kaynaklarda yer alan bilgiler dikkate alınırsa IV. (X.) yüzyılın ikinci çeyreğinde doğduğu söylenebilir. Rey ile Nîşâbur arasındaki Kūmis bölgesinde Haddâde’de doğmuş olması veya demircilik yapması sebebiyle Haddâdî nisbesini almış olabileceği ihtimali üzerinde durulmaktadır (Haddâdî, el-Medḫal, nâşirin mukaddimesi, s. 17). Ancak İbnü’l-Cezerî’nin bir yerde onu Ebû Nasr el-Haddâd şeklinde anması (Ġāyetü’n-Nihâye, I, 556), bir yerde de oğlunun ismini Nasr b. Ebû Nasr el-Haddâd şeklinde vermesi (a.g.e., II, 400), Haddâdî’nin bu nisbeyi demircilikle meşgul olması sebebiyle aldığı ihtimalini kuvvetlendirmektedir.

Haddâdî’nin el-Ġunye fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ adlı eserinden nakilde bulunan kaynakların verdiği bilgiye göre müellif, yirmi yıla yakın bir süre Semerkant’ta Ebû Yahya Muhammed b. Süleyman el-Hayyât’ın derslerine katıldı ve ondan kırâat-i seb‘ayı muhtelif rivayetleriyle okuyarak Kur’ân-ı Kerîm’i defalarca hatmetti. Bu müddet zarfında Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Muhammed el-Füstâtî, Ebû Saîd Ca‘fer b. Muhammed es-Sahtiyânî gibi âlimlerden de faydalandı. 361 (972) yılında Mekke’de Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Belhî’den İbn Kesîr kıraatini okudu.

Haddâdî Bağdat’ta Ebû Hafs el-Kettânî, Ebü’l-Kāsım ed-Darîr, Ebû Saîd es-Sîrâfî, Ebû Amr el-Ezdî, İbn Hayyeveyh Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed el-Allâf ve en-Nâsiḫ ve’l-mensûḫ’un müellifi Hibetullah b. Selâme gibi âlimlerden başta kıraat olmak üzere tefsir, Arap dili ve edebiyatı dersleri aldı. 372’de (982) Basra’da Ebû Bekir Ahmed eş-Şezâî’den Bezzî’nin rivayetini okudu. Kûfe’de Ebû Abdullah Ca‘fer b. Muhammed el-Herevî ve Nîşâbur’da İbn Mihrân en-Nîsâbûrî’den ders aldı. Bunlardan başka Ebû Bekir Muhammed b. Ali’den Ebû Ubeyd Kāsım b. Sellâm’ın muhtelif kıraatlerini ve Halef b. Hişâm el-Bezzâr’ın tercih ettiği kıraati, Ebû Ya‘kūb ed-Dımaşkī’den Ebû Ubeyd’in Feżâʾilü’l-Ḳurʾân’ını, Muhammed b. Hasan el-Kādî’den İbn Kuteybe’nin Ġarîbü’l-ḥadîs̱’ini, Halîl b. Ahmed el-Kādî’den Ebû Hanîfe’nin el-Müsned’ini okudu. Ebû Sa‘d Abdurrahman b. Muhammed el-İdrîsî ve İbn Mencûye el-İsfahânî’den hadis dersleri aldı.

Muhtemelen Semerkant’ta vefat eden Haddâdî’nin ölüm tarihi kesin olarak bilinmemekte, ancak 400 (1010) yıllarında hayatta olduğu kaydedilmektedir.

Birçok âlimden istifade ederek kendini yetiştiren Haddâdî kıraat ilminde Semerkant’ın şeyhülkurrâsı olarak tanınmış, tefsir, Arap dili ve edebiyatı, hadis ve fıkıh sahalarında da meşhur olmuştur. Ayrıca zâhid bir kişi olduğu belirtilir.

Haddâdî’nin talebeleri arasında sadece oğulları Ebü’l-Feth Nasr ile Muhammed Ni‘metullah’ın isimleri zikredilir. Büyük oğlu Nasr babası gibi kıraat ilminde kendini yetiştirmiş, Semerkant’ta meşhur kıraat âlimlerinden Ebü’l-Kāsım el-Hüzelî’nin de aralarında bulunduğu birçok talebeye ders vermiştir.

Eserleri. 1. el-Mûḍıḥ li-ʿilmi’l-Ḳurʾân. Haddâdî’nin, Kur’an’dan altmış iki sûreyi ele alarak bu sûrelerde geçen garîb kelimeleri açıkladığı, açıklamalarını diğer âyetler ve şiirlerle delillendirdiği muhtasar bir eserdir. Kitapta ayrıca bazı kelimelerin nahiv tahlilleri yapılmış ve kullanılışları örneklerle gösterilmiştir. Eser, Safvân Adnân Dâvûdî tarafından el-Mûḍıḥ fi’t-tefsîr adıyla neşredilmiştir (Dımaşk 1408/1988).

2. el-Medḫal li-ʿilmi tefsîri Kitâbillâhi teʿâlâ. Haddâdî, el-Mûḍıḥ’tan sonra kaleme aldığı (el-Medḫal, s. 51) ve tefsir ilmine giriş diye takdim ettiği bu eserini oğlu Muhammed Ni‘metullah’a ve bütün müslümanlara hediye, Allah’ın kitabını yanlış yorumlayıp inkâra kalkışan sapık mezheplere karşı bir reddiye olarak kaleme aldığını söyler. Eserinde Arap dili, tefsir ve belâgat kurallarını açıklayan müellif, “bab” başlığı altında verdiği bilgileri birçok âyetle, bazı Selef âlimlerinin ve Yahyâ b. Ziyâd el-Ferrâ, Ahfeş el-Evsat, İbn Kuteybe, Müberred, Zeccâc gibi dilcilerin görüşleriyle ve özellikle Câhiliye şiirinden beyitlerle teyit etmektedir. el-Medḫal, hem yazılış amacı hem de konuları ele alış biçimi bakımından İbn Kuteybe’nin Teʾvîlü müşkili’l-Ḳurʾân’ı ile benzerlik arzetmekte ve eserde İbn Kuteybe’nin tesirleri görülmektedir. Safvân Adnân Dâvûdî eseri bir giriş ve fihristlerle birlikte neşretmiştir (Dımaşk 1408/1988).

3. el-Ġunye fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ. İbnü’l-Cezerî’nin el-Ġunye fi’l-ḳırâʾât olarak kaydettiği (Ġāyetü’n-Nihâye, I, 105) eserin günümüze gelip gelmediği bilinmemektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1996 yılında İstanbul’da basılan 14. cildinde, 553-554 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.