HÂDİMÎ, Abdullah

Konya’nın Hâdim kasabasında doğdu. Tahsilini babasının medresesinde yaptı. Hacca gitti ve babasının vefatından sonra Hâdim müftüsü oldu. Fakihliği yanında, Nakşibendî tarikatının evrâdını okumak için izin verecek ölçüde yani hilâfet derecesinde tasavvufla meşgul olduğu anlaşılmaktadır (İcâzetnâme, Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, nr. 1017/1). Amcası Ebû Nuaym Ahmed, kardeşleri Said, Emin, Nûman ve Abdülhalim ile oğulları Ahmed (Şehid Ahmed) ve Mehmed de (Hâdim müftüsü) ilimle meşgul olmuşlardır. Abdullah Hâdimî Hâdim’de vefat etti.

Eserleri. Hâdimî’nin en önemli eseri Şerḥu dîbâceti’n-Netâʾic’dir. Müellif bu kitabında, Adalı Şeyh Mustafa’nın, Birgivî’nin nahivle ilgili İẓhârü’l-esrâr’ı üzerine yazdığı Netâʾicü’l-efkâr adlı şerhin giriş kısmını şerhetmiştir. Eserinde “fâide, tenbih, tetimme, hâtime” gibi başlıklar altında geniş açıklamalarda bulunan Hâdimî, yer yer şerhin bir kelâm ve fıkıh usulü kitabı olduğunu zannettirecek derecede bu ilimlerle ilgili tartışmalara girmiştir. Eser, başta Ebû Saîd el-Hâdimî olmak üzere çeşitli müelliflerin risâlelerini ihtiva eden Mecmûʿatü’r-resâʾil içinde basılmıştır (İstanbul 1302, s. 2-33). Süleymaniye Kütüphanesi kataloglarında Nâsih ve Mensûh Risâlesi adıyla Abdullah Hâdimî’ye nisbet edilen (Denizli, nr. 389/23, vr. 213^b-217^a), Kur’ân-ı Kerîm’deki nâsih ve mensuh âyetlere dair risâlenin bu müellife aidiyeti kesin değildir. Hâdimî ayrıca babasının fıkıh usulüne dair Mecâmiʿu’l-ḥaḳāʾiḳ adlı eserine Menâfiʿu’d-deḳāʾiḳ fî şerḥi Mecâmiʿi’l-ḥaḳāʾiḳ adıyla bir şerh yazmıştır. Kütüphanelerde nüshasına rastlanmayan bu şerh, bazı kütüphane kayıtlarında Güzelhisârî Mustafa Hulûsî’nin aynı adı taşıyan şerhiyle (İstanbul 1273, 1308) karıştırılmıştır (meselâ bk. Süleymaniye Ktp., Tâhir Ağa Tekkesi, nr. 124/1, 15755). Öte yandan Güzelhisârî’nin, şerh sırasında faydalandığı kaynakları anlatırken Ebû Saîd’in oğlu Abdullah’ın şerhinin bir parçasından da yararlandığını belirtmesinden hareketle (Menâfiʿu’d-deḳāʾiḳ, s. 3) Hâdimî’nin Mecâmiʿu’l-ḥaḳāʾiḳ’in tamamını şerhetmediği söylenebilir.

Bazı kaynaklarda (Osmanlı Müellifleri, I, 298; Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 485; Kehhâle, VI, 141) Hâdimî’ye nisbet edilen Şerḥ ʿale’l-Veṣâya’l-Ḫâdimiyye babasının el-Veṣâyâ adlı risâlesinin şerhi olmalıdır. Aynı kaynaklarda, Bûsîrî’nin el-Ḳaṣîdetü’l-hemziyye’si üzerine Şerḥu’l-Ḳaṣîdeti’l-hemziyye, Molla Hüsrev’in Dürerü’l-ḥükkâm’ı hakkında Ḥâşiye ʿale’d-Dürer, babasının Şerḥu’l-besmele’sine dair Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi’l-besmele, ayrıca Ḥâşiye ʿalâ Ḥâşiyeti Mîr Ebi’l-Fetḥ adlı eserlerle Risâle fi’ẕ-ẕikr ve Risâle fi’l-ḥurûf ve’l-muḳaṭṭaʿât fî evâʾili’s-süver de ona nisbet edilmektedir.

Süleymaniye Kütüphanesi kataloglarında Ebû Saîd Hâdimî’ye ait eserlerin birçoğunun oğlu Abdullah’a nisbet edilmesi, babasının risâlelerini kendi defterlerine yazmasından kaynaklanmış olmalıdır. Özellikle Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Reşid Efendi, nr. 1017, Denizli, nr. 389) Ebû Saîd ve oğullarının risâlelerini ihtiva eden defterler, söz konusu aile fertlerinin ilmî seviyesiyle Hâdim ilçesinin o dönemdeki sosyal ve kültürel hayatını yansıtan unsurlar taşımaları bakımından önemli belgelerdir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1997 yılında İstanbul’da basılan 15. cildinde, 24 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.