HATÎB, Adnân

Şam’da doğdu. Şehrin önde gelen âlimlerinden olan babası Vakıflar genel müdürü ve Emeviyye Camii hatiplerindendi. Küçük yaştan itibaren evlerinde düzenlenen sohbetlerde ve ilmî toplantılarda bulunan Hatîb’in eğitimine babası özel ilgi gösterdi. Fransız işgali altındaki ülkede vatan severlerin kalesi konumunda bir devlet okulu olan Medresetü’t-techîz’i bitirdi. Burada aldığı eğitim millî duygularını ve bağlı olduğu medeniyete karşı güvenini geliştirdi, hürriyet ve adalet özlemini arttırdı. Daha sonra Bağdat Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun oldu (1942). Fransa’da Paris Üniversitesi’nde hukuk alanında doktora yaptı (1947), ardından ülkesine döndü. 1947-1950 yıllarında Humus’ta, 1950-1953 arasında Şam’da savcı yardımcılığı yaptı. 1953’te İstînaf Mahkemesi’ne, 1954’te Adalet Bakanlığı Hukuk Dairesi’ne hâkim olarak tayin edildi. Suriye ile Mısır’ın birleşmesi sürecinde kurulan Devlet Konseyi’nde görevlendirildi. 1959-1969 yıllarında burada danışman olarak çalıştı, 1969-1974 arasında konseyin başkanlığını yürüttü. 1971’de Adalet bakanının başkanlığında kurulan yasama komisyonunda görev aldı. 1974’te bakan derecesiyle emekliye ayrıldı.

1954 yılından itibaren Şam Üniversitesi Hukuk ve Şeriat fakültelerinde ders veren Hatîb, Kahire’deki Arapça Lisans Üstü Araştırmalar Enstitüsü’nde hocalık yaptı. Ayrıca ceza hukuku alanındaki yasama faaliyetinde birliği temin etme, kanunlarda üslûp birliğini sağlama komisyonları gibi çok sayıda komisyonda üye olarak yer aldı. Öte yandan çalışmaları ve gayretleri takdir edilerek masrafları Birleşmiş Milletler tarafından karşılanmak üzere 1953’te Avrupa’ya gönderildi. Burada suçla mücadelenin hukukî yolları ve ceza kurumlarının en yeni sistemleri üzerine incelemelerde bulundu. Hukuk alanındaki çalışmalarında adaletin ve kanunun üstünlüğünü sağlamaya önem verdi, şaibelerden uzak nezih bir kişilik sergiledi. Medenî Kanun’a, Ticaret ve Ceza kanunlarına şerh yazdı. Hukuk alanında birçok yazı kaleme aldı, çeşitli ilmî toplantılarda tebliğler sundu. Ceza kanunu şerhiyle ilgili çalışmalarından dolayı 1955’te Suriye Devlet Liyakat nişanıyla ödüllendirildi. 1960 yılında Şam’daki Arap Dil Kurumu’na üye seçildi. Çok geçmeden bu kurumun genel sekreterliğine getirildi ve ölümüne kadar bu görevini sürdürdü. Yine hayatının sonuna kadar devam eden diğer bir görevi de 1971 yılındaki kuruluşundan itibaren Arap Dil Kurumları Birliği’nin genel sekreter yardımcılığıdır. Mısır, Irak ve Ürdün Arap Dil kurumları ile Irak ve Hindistan bilim kurumlarına da üye seçilen Hatîb bu kuruluşların faaliyetlerine de ömrünün sonuna kadar destek verdi. Kahire’deki kurumun yıllık sempozyumlarının kitap halinde basılmasına önemli katkılar sağladı. İlgi alanı içerisinde Arapça’nın hatasız kullanılması, dil enstitülerinin verdiği kararların yayımlanması, sözlük çalışmaları ve kanun dili önemli bir yer tutar. Hatîb 24 Eylül 1995 tarihinde Şam’da vefat etti.

Eserleri: Şerḥu Ḳānûni’l-ʿuḳūbât (I-II, Dımaşk 1950-1954), Luġatü’l-Ḳānûn fi’l-bilâdi’l-ʿArabiyye (Dımaşk 1952), el-Vecîz fî şerḥi’l-Mebâdiʾi’l-ʿâmme fî Ḳānûni’l-ʿuḳūbât (Dımaşk 1955-1956), el-Vecîz fî şerḥi’l-Mebâdiʾi’l-ʿâmme fî Ḳānûni’l-ʿuḳūbât: el-Mesʾûliyyetü’l-cezâʾiyye (Dımaşk 1956), en-Naẓariyyetü’l-ʿâmme li’l-cerîme fî Ḳānûni’l-ʿuḳūbâti’s-Sûrî (Kahire 1957), el-Vecîz fî uṣûli’l-muḥâkemât (Dımaşk 1957), eş-Şeyḫ ʿAbdülḳādir el-Maġribî (Dımaşk 1960), el-Mebâdiʾü’l-ʿâmme fî meşrûʿi Ḳānûni’l-ʿuḳūbât (Dımaşk 1961), Mûcezü’l-Ḳānûni’l-cezâʾî (Dımaşk 1963), el-Muʿcemü’l-ʿArabî ve naẓarât fi’l-Muʿcemi’l-vasîṭ (Dımaşk 1965), el-Muʿcemü’l-ʿArabî beyne’l-mâżî ve’l-ḥâżır (Kahire 1967; Beyrut 1994), el-İcrâʿâtü’l-idâriyye: Naẓariyyetü’d-daʿvâ fi’l-ḳaḍâʾi’l-idârî (Kahire 1968), el-Emîr Muṣṭafâ eş-Şihâbî (Dımaşk 1968), el-Mecmaʿu’l-ʿilmiyyü’l-ʿArabî (Mecmaʿu’l-luġati’l-ʿArabiyye bi-Dımaşḳ) fî ḫamsîne ʿâmen (I, Dımaşk 1969), eş-Şeyḫ Ṭâhir el-Cezâʾirî: Râʾidü’n-nehḍati’l-ʿilmiyye fî bilâdi’ş-Şâm ve aʿlâmün min-ḫırrîcî-medresetih (Kahire 1971), Târîḫu’l-ḳaḍâʾi’l-idârî ve niẓâmü Meclisi’d-Devleti fî-Sûriyâ (Kahire 1974), ʿÂrif en-Nekedî, ḥayâtühû ve âs̱âruh (Dımaşk 1975), Dr. Esʿad el-Ḥakîm (Dımaşk 1979), Bedevî el-Cebel: Ḥayâtühü’l-ʿâṣıfe ve ḥubbühü’lleẕî lâ yefnâ (Dımaşk 1979), ʿUrûbetü’s-Süryân ve’l-Baṭriyerk Efrâm el-Evvel Berṣûm ve’l-Baṭriyerk Yaʿḳūb es̱-S̱âlis̱ (Dımaşk 1980), el-ʿÎdü’ẕ-ẕehebî li-Mecmaʿi’l-luġati’l-ʿArabiyye: 1934-1984 (Dımaşk 1986), Dr. Şükrî Fayṣal ve ṣadâḳatü ḫamsîne ʿâmen (Dımaşk 1986), Dr. ʿÖmer Ferrûḫ, Kifâḥu ḫamsetin ve sittîne ʿâmen difâʿan ʿani’l-ʿurûbeti ve’l-İslâm (Dımaşk 1988), Muḥammed Kürd ʿAlî (Dımaşk 1989), ʿAbdullâh Kennûn (Dımaşk 1991), Ḥuḳūḳu’l-insân fi’l-İslâm (Dımaşk 1992) (eserleri ve makalelerinin bir listesi için bk. MMLADm., LXXI/2 [1416/1996], s. 402-414).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 543-544 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.